افتتاح ایستگاه‌های جدید مترو پایتخت و اضافه شدن این خطوط به چرخه حمل و نقل شهری می‌تواند تا اندازه‌ای از بار نگرانی‌ها برای آینده حمل و نقل شهر را کم کند.

اما شنیده شدن پاره‌ای نقل قول‌ها پیرامون احتمال آسیب دیدن محیط زیست و قنات‌های تهران در اثر احداث خطوط مترو تا حدی از بار شیرینی خبر توسعه شهر زیرزمینی پایتخت کاسته است.

برای بررسی موضوع احتمال آسیب‌های زیست محیطی توسعه خطوط مترو سراغ زهرا صدراعظم نوری،رییس کمیسیون سلامت،محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران رفتیم. 

 

او به با میزان می‌گوید: مترو تهران دارای طرح جامعی است که کل شهر تهران را به صورت شبکه در این طرح جامع قرار داده و راه اندازی خطوط مترو براساس این طرح جامع هست. البته این احتمال وجود دارد که به دلیل شرایطی که در سطح شهر حادث شده تغییراتی ایجاد شود، اما طرح اصلی همان طرح جامعی هست که از گذشته طراحی شده و در حال حاضر هم به مرور طی سال‌ها در حال اجرایی شدن است و به میزانی که منابع و امکانات وجود داشته باشد این طرح اجرایی می‌شود و خطوط بیشتری راه اندازی خواهد شد.

 

از نظر صدراعظم نوری حرکت روی ریل توسعه برای شهری مثل تهران اجتناب ناپذیر است، اما همه ابعاد از جمله بُعد زیست محیطی باید دیده شود: نکته‌ای که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که توسعه شهر یکی از نیاز‌های زندگی شهری است و براساس رشد جمعیت و توافقی که وجود دارد باید به نیاز‌ها پاسخ داده شود و برای رفع این نیاز‌ها برنامه ریزی شود؛ بنابراین تدوین نیاز‌ها یک امر اجتناب ناپذیر است و باید انجام بگیرد. اما آنچه که مهم است این است که وقتی درباره توسعه صحبت می‌کنیم باید نگاهمان به توسعه پایدار باشد به این معنا که اگر ما صرفا به یک ضلع توسعه توجه کنیم حتما این توسعه نامتوازن خواهد شد و مشکلاتی را برای شهر و شهروندان ایجاد خواهد کرد. به بیان دیگر وقتی که ما به توسعه اقتصادی توجه کنیم و به عمران و آبادانی شهر بپردازیم حتما باید به بُعد محیط زیستی و بُعد اجتماعی این کار هم توجه شود.

 

عضو شورای شهر تهران مدافع تمام قد توسعه خطوط متروی پایتخت است، اما این به آن معنا نیست که او دغدغه‌ای برای حفاظت از منابع زیست محیطی شهر ندارد: حفظ محیط زیست و حفاظت از منابعی که در اختیار هست مثل آب، خاک، درختان، فضای سبز و باغات، هوا و آنچه که به هر حال به عنوان عناصر محیط زیست مطرح می‌شوند باید در نگاه توسعه محور حفظ و صیانت و تقویت شود؛ بنابراین هر خط مترویی که احداث می‌شود یا طراحی می‌شود و برای احداثش برنامه ریزی می‌شود حتما باید به این موارد توجه شود. اگردر احداث خطوط مترو بی توجهی صورت بگیرد و به فضای سبز و درختان آسیب وارد شود یا باعث شود که قنات‌ها در زیر زمین از بین بروند و منابع آبی دچار اختلال شود یا هر اتفاق دیگری که رخ دهد طبیعتا پذیرفته نیست و مورد تایید نخواهد بود؛ بنابراین انتظار این است که متولیان مربوطه در حوزه حمل و نقل با لحاظ مسائل محیط زیستی و رعایت ملاحظات مربوط به محیط زیست به توسعه شهری و توسعه خطوط مترو بپردازند.

 

وقتی از صدراعظم نوری درباره نقاطی از تهران که احتمالا برای احداث خط مترو آسیب پذیر باشند می‌پرسیم خبر می‌دهد توسعه مترو شامل همه نقاط پایتخت خواهد شد: طراحی خطوط متروی تهران به گونه‌ای بوده که تقریبا همه نقاط شهر را پوشش دهد. البته این طراحی به گونه‌ای است که شهروندان از هر نقطه شهر با یک مقدار پیاده روی به نزدیک‌ترین ایستگاه مترو دسترسی پیدا می‌کنند و این طور نیست که هر شهروندی از هر نقطه‌ای ایستگاه مترو را کنار خانه اش داشته باشد و به راحتی از آن ایستگاه تردد کند. طراحی‌ها بر اساس یک منطق و ضرورتی هست که انجام گرفته و طبیعی است که در سطح شهر یک شبکه طراحی شده و تنها مترو پاسخ گوی حمل و نقل شهروندان نیست. چون این را باید به صورت یک فرایند تکمیلی دید و همه مد‌های مختلف حمل و نقل عمومی را در نظر گرفت. بخشی از حمل و نقل باید از طریق اتوبوس و دیگر وسایل حمل و نقل عمومی انجام بگیرد و بخشی از طریق مترو یا تاکسی، بخشی از آن به صورت پیاده محور و بخشی هم از طریق وسایل و ابزار‌هایی مانند دوچرخه. یعنی به هر حال یک شهروند از هر نقطه شهر که حرکت کند با یک وسیله نمی‌تواند از مبدا به مقصد برسد، چون بعضی از مسیر‌ها طولانی هستند. اگر مسیر کوتاه باشد این امکان پذیر است، اما وقتی مسیر طولانی باشد حتما باید از چند وسیله استفاده شود. یا باید وسیله نقلیه را عوض کرد مثلا از این اتوبوس به اتوبوس دیگر و یا از تاکسی به اتوبوس یا اینکه از دیگر امکاناتی که در شهر هست برای رسیدن به مقصد استفاده شود.

 

اینکه در بسیاری از شهر‌های بزرگ دنیا که مانند تهران ناگزیر از حفظ عناصر زیست محیطی و بافت‌های تاریخی هستند برنامه‌های مربوط به توسعه چه سمت و سویی دارد و ما چگونه می‌توانیم از دستاورد‌های دیگران الگو بگیریم پرسش مهمی است. اما رییس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری به سادگی از آن می‌گذرد و به چند توصیه بسنده می‌کند: همه دنیا باید از تجارب یکدیگر استفاده کنند و دستاورد‌های بشری در هرجای دنیا باید الگوی سایر کشور‌ها باشد که بتوانند از این تجارب بهره برداری کنند. امروز در دنیا و در شهر‌های مختلف به خصوص شهر‌هایی که به ما شبیه هستند برای حفاظت از بافت‌های تاریخی و منابع زیست محیطی تلاش‌های زیادی صورت می‌گیرد. کشوری مثل ایران هم که دارای تاریخ و سابقه دیرینه‌ای هست و ارزش‌های زیاد تاریخی و فرهنگی و میراثی دارد باید تمام تلاشش را به کار بگیرد تا بتواند این سرمایه‌ها و میراث‌هایی که یا به صورت طبیعی هست یا انسان ساخت و در اثر رخداد‌هایی به جامانده را حفظ کند و برای نسل‌های آینده هم مورد بهره برداری قرار بگیرد و همه موظف هستند که این سرمایه‌ها را حفظ کنند.

 

موقعیت سنجی صدراعظم نوری آنقدر هست که بداند بعد از سخن گفتن درباره ضرورت توسعه مترو در اقصی نقاط پایتخت و ادا کردن حق محیط زیست و منابع طبیعی باید به روشنی از دغدغه صیانت از بنا‌ها و بافت‌های تاریخی هم سخن بگوید تا جانب همه را نگه داشته باشد: ما در شهر و کشورمان بنا‌هایی را داریم که پشت این‌ها تاریخ و سرگذشت‌هایی نهفته هست که خیلی برای ما ارزشمند است و باید همواره این‌ها حفظ شود و برای نسل‌های بعدی مورد حفاظت و بهره برداری قرار بگیرد. از این جهت هرگونه توسعه‌ای که انجام می‌گیرد باید با نگاه حفظ و صیانت از این میراث‌ها باشد. امروز اگر مثلا میدان نقش جهان اصفهان دارای تاریخ ارزشمند چندین ساله هست این باید حفظ شود و هر نوع توسعه‌ای که اتفاق بیفتد باید با حفظ آن نشانه‌ها و المان‌هایی باشد که در آن میدان قرار دارد و به عنوان یک اثر تاریخی، فرهنگی و هنری به جا مانده است. در تهران هم همین طور است. ما در تهران نقاطی داریم که بافت تاریخی دارند و دارای ارزش فرهنگی و تاریخی هستند مثل بعضی از ساختمان‌ها و محدوده‌های مرکزی شهر مثل مناطق یازده و دوازده یا بعضی دیگر از نقاط شهر که ساختمان‌های تاریخی باارزشی دارند. هر نوع توسعه‌ای باید با حفظ و صیانت از این میراث‌ها باشد و اصل بر این گذاشته شود که این بنا‌های تاریخی حفظ شود و بقیه ساخت و ساز‌ها باید با توجه به حفظ این بنا‌های تاریخی و محوریت این آثار شکل بگیرد.