آرش حسینی میلانی
احیای زمین و اراده ما
امسال روز جهانی زمین پاک در حالی فرارسید که بیش از هر زمان دیگری خطر تغییرات اقلیمی، خشکسالی، افزایش ریزگردها، آلودگی هوا، تولید گازهای گلخانه‌ای ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی، نابودی زیست‌بوم‌ها، انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری، افزایش مصرف انواع پلاستیک، تغییر کاربری اراضی و در یک کلام، استفاده بیش از اندازه از زمین بدون توجه به توان اکولوژیکی، لطمات و خطراتی غیرقابل جبرانی را متوجه این کره خاکی کرده است.
به دیگر سخن، شرایطی که اکنون در حوزه اقلیمی زمین مشاهده میشود، بیانگر هشدارهای صریحی هستند که نه تنها قابل کتمان نیستند، بلکه هرگونه بی‌اعتنایی به آنها، برخورد سطحی و تقلیل‌گرایانه با موضوع می‌تواند عواقب خطرناکی را برای همگان به همراه داشته باشد. باید متوجه بود که این عواقب تنها حوزه مسائل محیط زیستی را دربرنخواهد گرفت بلکه دربرگیری سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن می‌تواند بیش از هر سطح دیگری باشد. به طور مثال به این چند آمار توجه کنید:
۱. براساس اطلاعات منتشر شده از سوی اداره‌کل هواشناسی استان تهران، متوسط بارش پهنه‌ای این استان در فروردین ماه امسال ۲.۲ میلی متر بوده که در مقایسه با بلند مدت (۴۴.۲ میلی متر) نشانگر ۹۵ درصد کاهش بارش است. نکته قابل توجه اینکه بررسی نقطه‌ای آمار بارندگی حاکی از آن است که در ایستگاه هواشناسی فرودگاه مهرآباد چنین کاهش بارشی طی ۵۲ سال اخیر بی‌سابقه بوده و تنها در سال ۱۳۴۸ چنین مقادیری ثبت شده است.
همچنین از ابتدای سال زراعی تا امروز ۱۷۸.۶ میلی متر باران در استان تهران باریده که در مقایسه با بلند مدت (۲۳۰.۹ میلی متر) بیانگر کاهش ۲۳ درصدی بارش است. این در حالی است که آمارها نشان از کاهش ۴۰ درصدی بارش سال زراعی در مقایسه با مدت مشابه سال قبل است. لازم به ذکر است که بارش یک سال کامل آبی در استان تهران ۲۹۱ میلی متر است.
بررسی تغییرات دما در فروردین ماه ۱۴۰۰ نیز بیانگر افزایش کمینه‌های متوسط دما، حداقل دما و حداکثر دما است. به عنوان نمونه در ایستگاه هواشناسی فرودگاه مهرآباد کمینه‌های متوسط دما و متوسط حداقل دما در این ماه، سه درجه و متوسط حداکثر دما دو درجه سلسیوس افزایش یافته است. بررسی کل این آمارها به ما این هشدار را می‌دهند که موضوع گرمایش زمین و شکل‌گیری جزیره‌های حرارتی خطر جدی است و با توجه به کاهش نزولات جوی و پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی، خشکسالی ایران را تهدید می‌کند. این خشکسالی می‌تواند در کنار شیوع کرونا و موج‌هایی که کشور را دربرگرفته یا می‌گیرد، فاجعه جدیدی را رقم بزند.
۲. براساس مطالعات انجام شده از سوی اداره ملی هوانوردی و فضای ایالات متحده (NASA) و اداره ملی اقیانوسی و جوی آمریکا (NOAA)، سال ۲۰۱۹ در میان ۱۴۰ سال گذشته، از لحاظ گرما جایگاه دوم را به خود اختصاص داده است. دمای جهانی در این سال، ۱.۷۱ درجه فارنهایت (۰.۹۵ درجه سانتیگراد) گرمتر از میانگین دمایی قرن ۲۰ گزارش شد. همچنین براساس همین مطالعات، پنج سال اخیر گرمترین سال‌ها در طول ۱۴۰ سال گذشته بوده‌اند و احتمالا همین روند امسال و سال‌های بعد نیز تکرار خواهند شد.
همچنین براساس گزارش چشم‌انداز تغییرات اقلیمی در ایران، میانگین بارش سالانه در افق ۸۳ سال آینده کاهش یافته و بیشترین کاهش بارش در منطقه مرکزی ایران در فصول بهار و پاییز به ترتیب با ۴.۵ درصد و ۶.۷ درصد رخ خواهد داد. علاوه بر مشکل کم‌آبی، این پدیده فراوانی رخداد توفان‌های گرد و خاک را افزایش داده و باعث آلودگی هوا در شهرهای مجاور مناطق کویری چون تهران خواهد شد. مطالعه دیگری که توسط دانشگاه زوریخ برای ۵۲۰ شهر جهان انجام شده، بیانگر هشدار جدی درباره کاهش سرعت و فراوانی بادهای موثر در تهویه طبیعی شهر تهران در ۳۰ سال آینده است.
۳. تولید سالانه زباله در جهان با شعار «حفظ محیط‌زیست» همخوانی ندارد. در سراسر جهان سالانه ۱.۰۱ میلیارد تن پسماند شهری تولید میشود و حداقل ۳۳ درصد پسماند با روش ایمنی محیط‌زیست مدیریت نمی‌شود. به عبارتی، هر نفر به‌طور متوسط ۰.۷۴۰ کیلوگرم زباله تولید می‌کند. در این میان، در کشورهای با درآمد بالا حدود ۳۴ درصد یا ۶۸۳ میلیون تن زباله جهان تولید میشود. طبق برآوردها، زباله‌های جهانی تا سال ۲۰۵۰ به ۳.۴۰ تن می‌رسد که بیشتر از دو برابر رشد جمعیت در مدت مشابه است.
هم‌اکنون سرانه تولید پسماند در تهران ۷۶۴ گرم در روز است که ۴۹۲ گرم به بخش خانگی، ۲۷۲ گرم به بخش غیرخانگی اختصاص دارد.پیش بینی می شود سرانه تولید براساس نتایج نمونه‌گیری‌های انجام شده در مبدا، ۵۸ درصد پسماندهای خانگی، غذایی بوده، ۳۴ درصد پسماند خشک ارزشمند و هشت درصد پسماند خشک غیرارزشمند است. در مقایسه با نتایج ترکیب پسماند مسکونی در مبدا نسبت به سال ۸۷، می‌توان نتیجه گرفت میزان پسماند تر، شش درصد در مبادی کاهش داشته و میزان پسماند خشک شش درصد افزایش داشته است.بر اساس آخرین یافته های طرح جامع پسماند این سرانه در افق طرح حدود ۱۰۰ درصد افزایش خواهد یافت و انتظار می رود حجم بیشتری از پلاستیک و مواد تجزیه نشدنی به زمین های محل دفن افزوده خواهد شد.
نگاه کوتاه به آمار‌های موجود در سه موضوع میزان بارش‌ها، افزایش دما و تولید پسماند نشان می‌دهد که تغییرات محیطی دامنه‌داری در ۱۰ سال آینده در حال وقوع است و این در حالی است که هنوز ابعاد اثرات تغییر اقلیم بر توان طبیعی شهرها به ویژه کلانشهری چون تهران به صورت دقیق شناسایی نشده است. در چنین شرایطی، کمپین‌ها و رویدادهایی نظیر «روز جهانی زمین پاک» می‌تواند یک فرصت تلقی شود چراکه این چنین جنبش‌هایی، می‌تواند این موضوع را به همگان یادآوری کند که باید بیشتر و بهتر نسبت به حفاظت از کره زمین اقدام کنیم. در واقع، روز جهانی زمین پاک، فرصت ارزشمندی است که یادآور شویم توسعه پایدار و افزایش بهره‌وری بدون توجه به ظرفیت‌های طبیعی و حفاظت از محیط زیست ممکن نیست. یادمان باشد که در همکاری و همراهی همگانی است که می‌توانیم سیاره‌ای سبز و سالم و زیستگاه‌های توسعه‌یافته داشته باشیم. این کار با افزایش آگاهی، اقدامات موثر و مشارکت عموم جامعه ممکن است. در این شرایط است که می‌توان به تغییر و بهبود وضع موجود گام برداشت.
منبع: روزنامه سازندگی
