سید آرش حسینی میلانی

تهران چگونه از شر آلودگی هوا نجات پیدا می کند؟

«مدت هاســت مســأله آلودگی هوای تهران و خطراتــی که از این جهت متوجه ساکنان این شهر خصوصا فرزندان ما می شود، به انحای مختلف گوشزد شــده است؛ اما متأسفانه ســاده انگاری و مماشات و پرده پوشــی باعث شــده واقعیت خطراتی که زندگی شهروندان ما را تهدید می کند، نادیده بماند و برخورد جدی و موثری با این شرایط انجام نگیرد.» این مطلب بخشــی از بیانیه هوای تهران در سال ۷۲ است که در اجتماع پارک شهر به امضای ۶۲ نفر از استادان دانشگاه، کارشناسان و فعالان محیط زیست رســید. این بیانیه آغاز حرکتی مطالبه محور و مدنی برای پیگیری حق شهر برای هوای پاک بود که در سال های بعد ادامه یافت.

اما در برابر چشم اندازی چنین غبار آلود، باید از خود بپرسیم با وجود همه اقدامات انجام شده، همه قوانینی که امروز چه در شورا و چه در دیگر ســطوح عالی تصویب شده اند، حل معضل آلودگی هوا در شهر تهــران در چه نقطه ای قرار دارد؟ زیرا با توجه به وضعیت قرمز تهران در همه گیری کرونا مسأله مقابله با آلودگی هوا نیازمند توجه مسئولانه است. تحقیقات جهانی و هشدارهای وزارت بهداشت حاکی از آن است که آلودگی هوا بر میزان مبتلایان به بیماری کووید-۱۹ تأثیر مســتقیم داشته است. بنابراین می توان گفت که در شرایط فعلی آلودگی هوا در تهران یک معضل حتمی برای ســلامتی و کیفیت زندگی شهروندان و اقتصاد شهری است و هوای آلوده تهران و بیماری کووید-۱۹ دست به دست هم داده و ریه تهرانی ها را نشانه قرار داده اند.

بررسی متوسط غلظت ســالانه آلاینده های اصلی شهر تهران طی ســال های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۸ نشانگر آن اســت که روند متوسط غلظت آلاینده هــای SO۲، CO و PM۲٫۵ در ســالیان اخیر کاهشــی بوده اما میانگین آنها در سال ۱۳۹۸ نســبت به سال قبل کمی افزایش داشته اســت؛ طی ســال ۹۸ ،۷۱ روز به لحاظ آلاینــده PM۲٫۵ در وضعیت نامطلوب قرار داشــت. همچنین در ۲۵ روز از سال ۱۳۹۸(با افزایشی در حدود ۳درصد نســبت به سال ۹۷ )کیفیت هوا از منظر آلاینده ازن در وضعیت ناســالم برای گروه های حســاس قرار گرفت. درمجموع طی ســال ۱۳۹۸ ،میانگین غلظت ســالانه تمامی آلاینده ها به غیر از منواکسیدکربن نسبت به سال ۱۳۹۷ حدود ۵٫۸درصد بیشتر شده و در مورد منواکسیدکربن شرایط مشابهی داشته است.

در نیمه دوم سال ۱۳۹۸ درمجموع ۶۱ روز فراتر از حد مجاز سلامت قرار داشته که از این میان، چهار روز در شرایط ناسالم برای همه اقشار جامعه بوده است. در مدت مشابه طی ۶ ماه دوم سال ۱۳۹۷ ،۳۲ روز وضعیت ناســالم برای گروه های حســاس وجود داشته و هیچ یک از روزها در شرایط ناسالم نبوده اســت. این آمار برای سال ۹۶ به ترتیب ۷۹ و ۸ روز بوده است. در واقع شرایط نامطلوب در نیمه دوم سال ۹۸ ، ۲۹ روز بیشــتر از مدت مشابه سال ۹۷ و ۲۶ روز کمتر از دوره مشابه در سال ۹۶ بوده است.

در ۶ ماهه دوم سال ۹۸ مدارس ۱۰ روز به علت آلودگی هوا تعطیل شــدند که برابر با آمار سال ۹۶ اســت و این در حالی است که در دوره مشــابه در سال ۹۷ هیچ تعطیلی نداشــتیم. در فصل آلودگی ۹۸ به ترتیب ســه دوره طولانی مدت متوالی ۹ ،۸ و ۸ روزه آلودگی هوا ثبت شد. در مقام مقایسه تعداد روزهای متوالی شرایط نامطلوب در مدت مشابه در سال ۹۷ از چهار روز بیشتر نشده در حالی که در مدت مشابه ســال ۹۶ توالی شرایط آلوده به ۱۶ روز نیز رسید؛ به عبارت دیگر فصل آلودگی ســال ۹۸ با آنکه تعداد روزهای متوالی آن ۱٫۵ برابر سال ۹۶ بوده اما تعداد روزهای آلاینده کمتری داشته است.

شاه کلید کنترل آلودگی هوای تهران چیزی نیست جز ترغیب مردم و مسئولان به استفاده و توسعه حمل ونقل عمومی اما در حال حاضر با شــرایط کرونایی که کشور با آن دست وپنجه نرم می کند، این راهکار عملا منتفی اســت. هر چند که به دلیل حذف ســفرهای آموزشی تا حدود ۳۰درصد از تردد و حمل ونقل معمول در شــهر تهران کاســته شــده اما در مقابل اجرای تغییراتی در اجرای طرح ترافیک سبب شده اســت که اســتفاده از خودروهای شــخصی افزایش پیدا کند. در این شــرایط درایت دولت و دستگاه های حاکمیتی در کم کردن تقاضا برای سفر ضروری است.

بر اســاس مطالعات نقشــه راه کاهش آلودگی هوای شهر تهران (۱۳۹۸ (اقدامات زیر دارای بیشــترین میزان کاهش انتشار آلودگی هوا به ازای واحد هزینه است:

 ۱ -معاینه فنی دیزل سنگین و تأمین یارانه خودروهای خدماتی

 ۲ -جایگزینی موتورسیکلت های انژکتوری به جای کاربراتوری

 ۳ -بهســازی موتــور و نصــب فیلتــر دوده بــر روی اتوبوس ها و خودروهای دیزل سنگین با اولویت بخش خدمات عمومی

در بخش معاینه فنی شهرداری از دو سال گذشته اهتمام جدی به کنترل معاینه فنی اتوبوس های ناوگان حمل ونقل عمومی داشته و با تقویت دوربین های رینگ پیرامونی شهر تهران و همکاری پلیس راهور تالش کرده پایش موثری بر روی تردد کامیون ها اعمال کند. در این باره دوربین های ثبت تصویر به حد کافی در ســطح شهر تهران وجود دارد اما یکســری از راه های منتهی به شهر تهران فاقد دوربین های نظارتی هستند که ضروری است شهرداری در هماهنگی با پلیس راهور و اداره کل راهداری اســتان نســبت به نصب و راه اندازی این دوربین ها اقدام کند.

در بخــش جایگزینــی موتورســیکلت های انژکتــوری بــه جای کاربراتوری با همکاری صندوق کارآفرینی امید، برنامه وام کم بهره برای تعویض موتورســیکلت کاربراتوری در تهران تدوین شــده اما به دلیل افزایش قیمت ارز و نوســان قیمت ها، مذاکــرات در خصوص قیمت فروش موتورسیکلت نو هنوز در جریان است. تعداد وام برای تعویض موتورسیکلت ها برای نوع انژکتوری ۴۰ هزار عدد در سال ۱۳۹۹ است. این رقم معادل ۴درصد نیاز برنامه نوســازی موتورســیکلت اســت و شــهرداری در این زمینه به تنهایی قادر به حل مســأله نیست. در این بخش کمک دولت برای اختصاص ســالانه ۸۵۰ میلیارد تومان منابع اعتباری مورد نیاز اســت. در بخش موتورســیکلت برقی نیز به دلیل شــرایط ارزی امکان تأمین مالی به مراتب دشوارتر شده و عملا تا رفع مشکلات ارزبری برنامه مذکور قابل تحقق نیست. سازوکار مهم دیگر اسقاط موتورسیکلت های فرســوده در ازای تولید موتورسیکلت های جدید اســت که متأســفانه به دلیل رأی دیوان عدالت اداری مبنی بر ابطــال آیین نامه اجرایی ماده ۸ قانون هواي پــاك عملا این راهکار از دســترس خارج شده اســت.

در بخش نصب فیلترهای دوده بر روی اتوبوس های موجود عملکرد رضایت بخشی وجود نداشته و صرفا ۵۰ اتوبوس جدید در دســت تحویل مجهز به فیلتر شده اند. در این حوزه به نظر می رســد با توجه به ایجــاد ظرفیت تأمین فیلتر دوده از صنایع داخلی، شــهرداری نیازمند بازنگری جدی در رویکرد تخصیص منابع بوده و لازم اســت در برنامه بهســازی ۵۰۰ اتوبوس خود، نصب فیلتر دوده را در اولویت کاری قرار دهد. ۴۰درصد آلودگی شهر تهران مربوط به خودروهای فرســوده است و این در حالی است که در سال گذشته تنها ۷درصد خودروهای فرسوده به مراکز معاینه فنی تهران مراجعه کردند. از ســوی دیگر با ابطال آیین نامه مذکور توســط دیوان عدالت اداری راه حل اســقاط خودرو دچار مشکلات جدی اجرایی شده است. در ایــن زمینه یکی از راهکارهای مطرح افزایش تعدد دفعات معاینه فنی خودروهای فرســوده در طول یک سال است تا بتوان به این شکل به اطمینان نســبی از ایمنی و حداقل آلایندگی خودروهای فرسوده تا جایگزینی خودروهای نو دســت یافت. همچنین ضروری است پلیس راهور به برخورد جدی تر با خودروهایی که فاقد معاینه فنی هســتند، اقــدام کند؛ هر چند که برخی از خودروهای تازه تولید هم به ســختی استانداردهای معاینه فنی را پاس می کنند.

پدیده ای که در ســال گذشــته به صورت مکرر اتفاق افتاد، مصرف سوخت مازوت و گازوئیل در نیروگاه ها و صنایع بزرگ اطراف شهر تهران بوده اســت که به طور قابل توجهی سبب افزایش غلظت آلاینده های ذرات معلق اکســیدهای گوگرد در شهر شده اســت. بر اساس نتایج مطالعات ســیاهه انتشــار آلودگی هوای تهران، بیش از ۳۹٫۳درصد آلودگی هوا در بخش ذرات معلق مربوط به منابع آلاینده ثابت است. به نظر می رسد زمان آن فرارسیده که شورای شهر ظرفیت حقوقی خود را برای اعالم جرم علیه مراکز آلاینده فعال کند و پیگیری حقوق عامه در حــوزه هوای پاک را در مراجع قضائی و نظارتی در دســتور کار قرار دهد. و بلاخره قصــه پرغصه حمایت نکردن دولت از تأمین اتوبوس و واگن مترو که با وجود پیگیری های متعدد اعضای شــورا گشــایش چندانی فعال رخ نداده اســت و می توان آن را به هفت خان رســتم تشــبیه کرد که پشت سر گذاشــتن هر یک از آنها، نیازمند گام جدی در شــهرداری، دولت و دیگر مجموعه های حاکمیتی است. هر چند در هفته های گذشــته ۱۰۰ اتوبوس و مینی بوس به ناوگان حمل ونقل عمومی تهران اضافه شــده اند، اما این میزان از اتوبوس و مینی بوس در شــرایط کنونی پاســخگوی نیازهای روزمره شــهروندان تهرانی نیســت. تعداد ناوگان فرسوده اتوبوس تهران بیش از ۶ هزار دستگاه است و تداوم این روند می تواند شرایط را بدتر از هر زمان دیگری کند. به نظر می رسد با این شــرایط، چاره ای نیست جز استقامت مدیریت شــهری در عبور از این مسیر ســخت و تداوم حمایت طلبی از تأمین اتوبوس و مترو.

منبع: ویژه نامه شهر و شورا شرق