از نفت تا مصدق

از نفت تا مصدق

قانون ملی شدن صنعت نفت در واقع پیشنهادی بود که قریب به هفتاد سال پیش به امضای همه اعضای کمیسیون مخصوص نفت در مجلس شورای ملی ایران در 17 اسفند 1329 به مجلس ارائه شد و در 24 اسفند 1329 در مجلس شورای ملی تصویب گردید.

متن پیشنهاد تصویب شده در مجلس عبارت بود از: به ‌نام سعادت ملت ایران و به‌منظور کمک به تأمین صلح جهانی، امضاکنندگان ذیل پیشنهاد می‌نماییم که صنعت نفت ایران در تمام مناطق کشور بدون استثناء ملی اعلام شود یعنی تمام عملیات اکتشاف، استخراج و بهره‌برداری در دست دولت قرارگیرد.

مجلس سنا نیز این پیشنهاد را در 29 اسفند 1329 تصویب کرد و پیشنهاد رسماٌ قانونی شد.

سالها قبل از این تاریخ هنگامیکه نخستین چاه نفت در مسجد سلیمان توسط یک شرکت انگلیسی کشف شد ،فصل جدیدی در مناسبات ایران و نظام بین الملل آغاز شد که این بار بوی نفت می داد. کشورهای بیگانه سرمایه ملی تازه کشف شده را به تاراج می بردند و از دولت ها و حکومت های داخلی هم صدایی و اعتراضی بر نمی خواست.

شرایط بین المللی و آرایش نیروهای خارجی در آن مقطع به گونه ای شکل گرفته بود که روسیه ،انگلستان و آمریکا با ارائه پیشنهاداتی به دنبال کسب امتیازات نفتی از دولت ایران بودند.انگلستان امتیاز نفت جنوب و روسیه امتیاز نفت شمال را در دست داشتند در این میان آمریکایی ها هم از این فضا استفاده می کردند و به دنبال کسب منافع در حوزه نفت و سایر حوزه ها در تلاش بودند راهی به دربار بیابند و ماهی خود را از این آب گل آلود صید کنند.

در این شرایط و در حالی که محمد مصدق به عنوان نماینده مجلس چهارم توانسته بود جمعی از نمایندگان را حول خود گرد آورد، در اعتراض به این کشمکش ها برای گرفتن سهم بیشتر از سفره نفت ،مخالفت خود را با اعطای امتیاز به کشوری به بهانه برخوردار بودن کشوری از مواهب امتیاز نفتی ابراز کرد و مسیر و دیدگاهی را بنیان نهاد که بعد ها و در مقاطع بعد به عنوان یک اصل مهم در جمهوری اسلامی ایران هم محسوب شد.

نگاه مصدق مبتنی شده بود بر رویکرد موازنه منفی که بعدها در آرمان «نه شرقی نه غربی جمهوری اسلامی» متجلی گردید.

گرامیداشت و نکوداشت این روز تاریخی در زمان کنونی و در شرایط فعلی از اهمیت و ضرورت فراوانی برخوردار است، «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» در هم افزایی با راهبرد «جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد» می تواند در بحران ها و التهابات داخلی و خارجی مجموعه حاکمیت و جامعه را در فرایندی کارکرد گرایانه بر مشکلات فائق کند.

امروز می توان از راهبرد ملی کردن نفت و کوتاه کردن دست بیگانگان از این سرمایه ملی دستاورد هایی را استخراج و استنتاج کرد که با واقعیت های جامعه ما تباین و تفاوت آشکار و تضاد روشنی ندارد. وحدت داخلی و همسویی نیروهای مذهبی و سیاسی در مقابله با استکبار و سلطه جویی بیگانگان که در نظام بین الملل قاعده و عرف پذیرفته شده در آن نه قانون که زور است می تواند به عنوان عاملی موثر و تسهیل کننده فرایند های بهبود خواهانه و تحول طلبانه به شمار آید.

نفت هنوز هم در اقتصاد ایران یک عامل با کارکرد های کوتاه مدت و مخرب است.از مشروطه تاکنون حاکمیت قانونی و آزادی خواهی وجهه همت و افق پیش روی نیروهای سیاسی و اجتماعی تجدد و ترقی خواه بوده است چه در نهضت ملی کردن نفت، چه در انقلاب اسلامی و چه در تحولات منجر به برآمدن جنبش اصلاحی.

آزادی و نیز عدالت از راهبرد «اقتصاد بدون نفت» به دست می آید که به جای نفت ،تولید را جایگزین کند و از اقتصاد نفتی به سوی یک اقتصاد مولد و پویا حرکت کند.

امروز که به همت شورای شهر پنجم نام مصدق در تهران بر تارک خیابان نفت سابق

می درخشد هربار که از این خیابان می گذریم خواه ناخواه درس آموخته های مبارزات و تلاشهای طاقت فرسای مجاهدان راه عدالت و آزادی ملت ایران را به یاد می آوریم و مصمم تر از گذشته به ساختن فردایی بهتر برای ایران اسلامی می اندیشیم.