زنگ‌های هشدار برای مدیریت سیل در تهران
زنگ‌های هشدار برای مدیریت سیل در تهران
طی ایام نوروز ۱۳۹۸، ۲۳ استان کشور درگیر مسئله سیل شدند. شهر تهران نیز در چند شبانه‌روز لحظات حساسی را از منظر مدیریت بحران سیل پشت سر گذاشت که به دلیل آمادگی‌های قبلی شهرداری و همکاری نزدیک دستگاه‌های گوناگون خوشبختانه پایتخت دچار مشکل جدی نشد. با این وجود، تهران در پایین دست رشته‌کوه توچال قرار گرفته و هفت رود دره، رواناب‌های این کوهستان را به شهر وارد می‌‌کنند که این مسئله موجب شده تا تهدید سیل برای پایتخت همواره مطرح باشد. توسعه جغرافیایی شهر، تجاوز به حریم رودها، کاهش سطوح نفوذپذیر به ویژه نابودی باغات از جمله عواملی هستند که موجب شده تا میزان ریسک وقوع سیل در تهران افزایش یابد. وسعت تمامي حوضه‌هاي مشرف به تهران به جز رود كن و رودخانه وردآورد عموما اندك بوده که بين پنج تا حداكثر ٢٥ كيلومتر مربع تغيير مي‌كند و شيب اراضي كوهستاني نيز غالبا بسيار تند بوده و به پنجاه درصد نيز می‌رسد. بدين ترتيب روشن است زمان تاخير اين قبيل حوزه‌ها در واكنش به باران و توليد سيلاب بسيار كوتاه بوده و عموما كمتر از ٣٠ دقيقه امکان وقوع سیل وجود دارد.
با این وجود، از گذشته‌های دور کانال‌ها و انهار متعددی در شهر برای هدایت و جهت دادن به رواناب‌های ناشی از بارش‌های رگباری ساخته شده تا این رواناب‌ها از آن مسیرها تخلیه شده و ریسک و احتمال خطر ناشی از طغیان روخانه‌های منتهی به تهران از بین رفته یا کاهش یابد.
شهرداری تهران هم در ماه‌های گذشته لایروبی مسیل ها و روددره‌ها را با هزینه‌ای معادل ۱۵ میلیارد تومان انجام داد که ثمره آن، کاهش میزان خسارات به صورت چشم‌گیر در روزهای اخیر است. در واقع، مدیریت شهری با پیش‌بینی شرایط احتمال وقوع سیلاب توانست آمادگی‌های لازم را از قبل کسب کند و دچار غافلگیری نشود. این اقدام هرچند ارزشمند و قابل توجه است ولی این موضوع موجب چشم‌پوشی بر برخی از کمبودها و نقصان‌ها نمی‌شود . بخش عمده‌ای از کمبودها، متوجه دوران قبل از وقوع حادثه است و این مسئله ضروری می‌سازد تا اقدامات پیشگیرانه لازم انجام شود. از مهمترین اقدامات پیشگیرانه، آبخیزداری در حوضه‌های بالادست است. در طول ۲۰ سال گذشته بر روی عمده آبراهه‌های بالادست، سازه‌های آبخیزداری احداث شده و قرق و کنترل چرای دام نیز در برخی از سرشاخه‌ها مورد توجه بوده است. با این وجود بسیاری از سازه‌های آبخیزداری که در مناطق کوهستانی تهران احداث شده، نیازمند مراقبت‌ها و توجهات بیشتر هستند چراکه بسیاری از آنها قدمتی ۲۰ ساله داشته و باید ضمن ارزیابی عملکرد آنها با توجه به تغییرات در رژیم بارش، نسبت به مرمت آنها و در صورت نیاز ایجاد سیل‌بندهای جدید اقدام شود. كمك شهرداري تهران به تسهيل و تسريع در اجراي برنامه‌هاي آبخيزداري در حوضه‌هاي مشرف به شهر تهران بي‌ترديد باعث كاهش هزينه‌ها در زمينه بهره‌برداري و نگهداري شبكه آب‌هاي سطحي مي‌شود و علاوه بر آن گامي در جهت حفاظت از منابع طبيعي آب و خاك پيرامون شهر تهران تلقي مي‌شود. همچنین شهرداری تهران با همکاری دیگر دستگاه‌های مسئول باید از ساخت و سازهای غیرقانونی و غیراصولی در شیب‌های تند حرایم کوهستانی شهر تهران، جلوگیری کند چراکه بیشترین خسارات پس از وقوع سیلاب متوجه این ساخت و سازها است. تدقیق و به‌هنگام‌سازی ضوابط، کنترل هوشمند تغییرات کاربری اراضی و سازماندهی مجدد نظارت بر ساخت و سازها در مناطق کوهستانی و حریم شهر تهران از جمله تدابیر کلیدی در کاهش خسارات سیلاب‌ها است.
وجود مناطق در معرض خطر آبگیری در مناطق مختلف شهر تهران یکی دیگر از زنگ‌های هشداری است که باید ضوابط و تدابیری برای رفع خطرات احتمالی آنها اتخاذ شود. از جمله این مناطق می‌توان به شن‌چاله‌های مجاور رودخانه کن واقع در منطقه ۱۸ اشاره کرد که پایدارسازی این اراضی در قالب یک مجموعه گردشگری موکول به مشارکت سرمایه‌گذاران خصوصی شده است .با توجه به بلاتکلیفی چند ساله موضوع و خطرات ناشی از آبشستگی لازم است شهرداری تهران در اسرع وقت نسبت به اجرای طرح‌های ایمن‌سازی از محل اعتبارات خود اقدام کند.
متاسفانه در حوزه هشدار سیل، مدیریت شهری با یک عقب‌افتادگی تاریخی روبه‌رو است. با وجود انجام مطالعات و اجرای آزمایشی آن در یک حوضه، هنوز این هشدار و آمادگی به صورت سرتاسری اجرایی نشده است. در برنامه سوم شهر تهران نسبت به تحقق این راهکار تاکید شده و امید است که تجربه سیل اخیر موجب تسریع در تکمیل سامانه هشدار سیل شود.
آموزش‌های شهروندی نیز یک مسئله کلیدی است. در روزهای خطر طغیان رودخانه‌ها برخی از مبادی ورودی به پارک‌های حاشیه این رودخانه‌ها رها بودند و برخی از شهروندان نیز بدون توجه به هشدارهای داده شده در بوستان‌ها رفت و آمد داشتند. این مسئله نشان می‌دهد که با وجود هشدارهای داده شده، هنوز حساسیت‌های لازم برای برخی از شهروندان ایجاد نشده است. بنابراین شایسته است شهرداری تهران در جهت اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی شهروندان در برابر تهدیدات سیل به ویژه در حوزه مناطق حساس اقدام کند. در این رابطه می‌توان اقدام به شفاف‌سازی و ایجاد دسترسی عمومی به مرز حریم ۲۵ ساله رودخانه‌ها کرد. همچنین تلاش شبانه‌روزی نیروهای خدوم مدیریت شهری و سایر دستگاه‌ها در ایام نوروز تجربه ارزشمندی است که پیشنهاد می‌شود در قالب "گزارش موردی سیل شهر تهران" جمع‌بندی، مستندسازی و منتشر شود.
_442.jpg)
