مراقب باشیم به تصویرهای تلخ کار کودکان و نوجوانان عادت نکنیم

مراقب باشیم به تصویرهای تلخ کار کودکان و نوجوانان عادت نکنیم

امروز ۲۲ خرداد برابر ۱۲ ژوئن روز مبارزه با کار کودک نام‌گذاری شده است. سازمان بین‌المللی کار در سال ۲۰۰۲ با تمرکز بر مساله کار کودک این روز را نامگذاری کرد.

«کودک کار» کودکی است که به یکی از اشکال کار سبک/سخت، داوطلبانه/اجباری برای کسب درآمد، نه کسب توانمندی، اشتغال دارد. مهم‌ترین عامل‌های کار کودک ساختار مشکل‌دار خانواده، فقر، نوسان‌های اقتصادی ناگهانی، زیادبودن هزینه‌های تحصیل و نظام آموزشی نابرابر هستند. نزدیک به ۲۱۵ میلیون کودک کار در جهان وجود دارد.

برخی کارشناسان آمار کودکان کار ایران را بیش از 3 میلیون نفر برآورد می‌کنند. ضمن اینکه این رقم برای تهران 20 هزار نفر تخمین زده می شود، اما به دلیل اینکه بسیاری کودکان کار هیچ گونه ثبت هویتی ندارند؛ آمار دقیقی در این زمینه نمی توان ارائه کرد. این در حالی است که بنا به گفته استاندار تهران فقط ۴۰۰ کودک کار در تهران شناسایی شده است. از سوی دیگر مدیرکل بهزیستی استان تهران گفت: آمار دقیقی از تعداد کودکان کار و خیابانی در تهران وجود ندارد و هم اکنون در مراکز بهزیستی 3800 کودک و در مراکز متعلق به شهرداری یک هزار کودک پوشش داده می‌شود.

اهمیت و ضرورت توجه به کودکان کار را می‌توان چنین برشمرد:

1. اختصاص 2 مقاوله نامه از 8 مقاوله نامه سازمان جهانی کار به کار کودک ( مقاوله نامه 138 و 182)

2. تاکید بر ممنوعیت کار کودکان زیر 15 سال در ماده79 قانون کار جمهوری اسلامی ایران

3. تاکید ماده 84 قانون کار جمهوری اسلامی بر شرایط کار نوجوانان و ارائه حمایت های ویژه به آنها

4. اشتغال به کار یک میلیون و هفتصد هزار نفر کودک به عنوان کودک خانه دار

5. پیشگیری از افزایش صدمات جبران ناپذیر بر آینده فردی اجتماعی و اقتصادی کودکان به عنوان بزرگسالان فردا

دختران آسیب پذیرترین کودکان کار؛ بیشترین آسیب متوجه دخترانی است که به عنوان کودک کار در خیابان کار می کنند ، بنابراین ممکن است با طرح جمع آوری کودکان کار،  حتی تعداد ازدواج های زیر 15 سال دختران به شکل تصاعدی بالا برود.

نرخ ابتلای کودکان کار و خیابان به ایدز 5/4 برابر جامعه؛ معاون وزیر بهداشت از آمار تکان‌دهنده ابتلا به ایدز بین کودکان کار و خیابان در ایران خبر می دهد بر اساس مطالعه‌ای که درباره بروز و شیوع ایدز روی هزار کودک کار و خیابان در شهر تهران انجام شده ۵ / ۴ درصد آنها به ایدز مبتلا بوده‌اند. در همین زمینه رئیس مرکز تحقیقات ایدز ایران گفته است ۴ تا ۵ درصد از کودکان کار خیابان به ایدز مبتلا هستند. وی اعلام کرده است: یک سوم کودکان مبتلا ۱۰ تا ۱۴ ساله و دو سوم ۱۵ تا ۱۸ ساله هستند،

آزار جنسی؛ بیش از ۳۲ درصد کودکان کار مورد آزار جسمی، روحی و جنسی قرار می‌گیرند.

مصرف مواد مخدر؛ مطالعه مصرف مواد در بین کودکان خیابانی نشان می‌دهد که حدود ٥ درصد از پسران دارای سابقه مصرف مواد بوده‌اند همچنین این درصد در بین دختران نیز نزدیک یک درصد است.

نرخ بیسوادی کودکان کار؛ براساس مطالعات انجام شده، حدود 30 درصد از کودکان خیابانی را افرادی تشکیل می‌دهند که به مدرسه نمی‌روند.

علت اصلی افزایش تعداد کودکان کار؛ 60 درصد از کودکان خیابانی نه به دلیل نابسامانی وضعیت خانوادگی بلکه به دلیل فقر اقتصادی یا بیکاری و اعتیاد بد سرپرستی و نا آگاهی والدین راهی خیابان‌ها می‌شوند. رشد فقر در کودکان کار و خیابان از سال ۸۴ تا ۸۸ روند صعودی داشته است.

نرخ بیسوادی و کم‌سوادی در کودکان کار است‌، می‌گوید: «۷۲ درصد این کودکان بیسواد و کم‌سواد هستند یا در حد ابتدایی سواد دارند و ۱۷ درصد کودکان کار و خیابان‌ در تهران اصلا مدرسه نرفته‌اند و این بیسوادی و کم‌سوادی در فرایند زندگی این افراد تاثیر سوء دارد.»

شرایط نامساعد کار کودکان در تهران؛

- کار بسیار سخت از ۷  صبح تا ۵ بعد از ظهر در زمین های برنجکاری غیر اصولی اطراف بهشت زهرا با دستمزد روزی ۲۵ هزار تومان بیشتر کارگران دختران و پسران از سن ده سال تا ۱۵ سال هستند.

- کودکان 7 و 8 ساله در کارگاه های پرسکاری لب خط به ازای ۱۱ ساعت کار فقط ۳۰۰ هزارتومان دریافت می کنند. این کارگاه ها محیط غیراستاندارد و شدیداً آسیب زا دارند، صدای بسیار بلند دستگاه، خطر قطع عضو، هوای آلوده و تنبیه شدید فیزیکی  صاحبکار در کارگاه ها رایج است.

- کودکان زباله گرد بدون دستکش سر در سطل‌های زباله دارند؛ آنها به‌دلیل انجام این گونه اقدامات در معرض ابتلا به ایدز، هپاتیت، کزاز، حصبه، سالک پوستی، انگل‌های روده‌ای، اسهال خونی، فلج اطفال، زانو درد و کمردرد هستند.

- جمع آوری کودکان کار خیابانی راه حل است یا پاک کردن صورت مسأله؛ از بیست سال پیش تا کنون دروه های جمع آوری کودکان از خیابان ها و معابر از سی بار هم گدشته است. با این حال نه تنها مسأله حل نشده بلکه رو به افزایش است. به جای حذف کودکان از خیابان و انتقال آنان به مراکز بسته سازمان‌های مردم‌نهاد رویکرد مراکز باز بر مبنای ایجاد اعتماد در کودکان به مراکز حمایت کننده را پیشنهاد کرده اند. این رویکرد به توانمندسازی و ارتقاء مهارت های اجتماعی در کنار حمایت های درمانی، مشاوره ای و تغذیه ای اعتقاد دارد. 

مدیریت شهری بر توجه و حمایت از کودکان کار توجه جدی دارد؛ مراکز پرتو در مناطق آسیب خیز تهران با هدف مهار، کنترل و کاهش آسیبهای اجتماعی و ارتقاء سلامت اجتماعی کودکان خیابانی شهر تهران و با همکاری سازمان های مردم نهاد در گذشته برپاشده ‌اند و در حال فعالیت هستند. طی بررسی های صورت گرفته مناطق 20-19 -18-17-15 - 14 -12-5-4-2 دارای تعداد بیشتری از کودکان خیابانی هستند که مراکز حمایتی پرتو در این مناطق تشکیل شده است. اما نکته اینجاست که آیا تنها متولی رسیدگی به کودکان خیابانی شهرداری و بهزیستی است؟

مهم ترین و فوری ترین مسأله کودکان کار؛ در میان همه مسائل و نگرانی های مربوط به کودکان کار ضروری است به عنوان اصلی ترین مسأله ایمنی و بهداشت و آموزش آنان مورد توجه جدی قرار گیرد. بدین منظور پیشنهاد می شود این راهبرد در رأس برنامه های حمایتی نهادهای دولتی، عمومی و سازمان های مردم نهاد قرار گیرد.

سازمان های مردم نهاد مؤثرترین و مهم ترین نهاد حمایتی کودکان کار؛ تقویت نقش و جایگاه سازمان های مردم نهاد در مواجهه با مسأله کودکان کار بسیار حیاتی است. شورای اسلامی شهر تهران از جمله نهادهایی است که در عرصه شهر می تواند با تصویب و نطارت بر اجرای قوانین حمایتی و ایجاد تسهیلات حقوقی برای سازمان های مردم نهاد و تصریح قوانین نظارتی در مورد رعایت قوانین ممانعت از کار کودک در واحدها و سازمان‌های مدیریت شهری در این زمینه گام های مؤثری بردارد.

مراقب باشیم به تصویرهای تلخ کار کودکان و نوجوانان عادت نکنیم و برای بهبود شرایط زندگی کودکان همراه باشیم.