تهران برای مردان ساخته شده
تهران برای مردان ساخته شده
اگر قرار باشد که شهر فقط برای گروهی از مردم طراحی شود و بقیه افرادی که در سطح شهر زندگی میکنند، امکان زیست شهری برایشان کم یا منتفی باشد، آن شهر نمیتواند نام شهر را به خود بگیرد، زیرا فضای شهر برای همه شهروندان اعم از زن و مردم، کوچک و بزرگ، پیر و جوان و سالم و توانیاب است. این یک مقوله است که باید به عنوان پیش فرض در نظر گرفته شود. پیش فرض دوم این است که امنیت جزو نیازهای پایهای انسانهاست، یعنی از خورد و خوراک و پوشاک هم ضروریتر است. در واقع انسانها برای اینکه زندگی مناسبی داشته باشند و در ارتباط با دیگران قرار گیرند، نیاز به امنیت دارند. از گذشتههای دور این حالت وجود داشته است. با توجه به این دو پیش فرض لازم است که به فضاهای شهری توجه کنیم. حال سوالهایی در این بحث میگنجد؛ آیا فضاهای شهری نیازهای امنیتی شهروندان را تامین میکنند و اینکه نیازهای امنیتی همه شهروندان تامین میشود یا تنها نیازهای بخشی از مردم مرتفع میشود؟ در مورد سوال اول باید بگویم که بله نیازهای امنیتی شهروندان تامین میشود، اما در پاسخ به سوال دوم باید گفت که نیازهای امنیتی همه شهروندان تامین نمیشود، چرا که این شهر برای مردان سالم بالغ ساخته شده و به نیمی از جمعیت که متشکل از زنان است، کمتر توجه شده است. این مساله در تمام شهرها قابل رویت است، اما در مورد تهران باید بگویم که به علت حضور و مسئولیتم بیشتر شاهد آن هستم. موضوعی که باید مورد توجه مدیران و برنامه ریزان شهری قرار بگیرد، به گونهای که باید امنیت زنان در محیطهای شهری از نظر ساختار فیزیکی بررسی شود. به عبارت دیگر باید محیط به گونهای باشد و ساخته شود که زنان بتوانند در ساعت کم رفت و آمد با احساس امنیت عبور و مرور کنند و از امکانات شهری بهره ببرند.
نورپردازیهای دلهره آور
احساس امنیت مقوله دو وجهی است. یکی احساس عدم امنیت و دیگری عدم وجود امنیت به شکل واقعی است. برای مثال ممکن است امنیت وجود داشته باشد، اما ما احساس امنیت نکنیم. عدم احساس امنیت به فشارهای روحی و روابط اجتماعی که در درون شهر وجود دارد، برمی گردد و بر روح و احساس شهروندان این پیام منتقل میشود که شما احساس امنیت نمیکنید. در واقع بیش از دو سوم عدم امنیت که در تهران وجود دارد، ناشی از عدم احساس امنیت است. با توجه به انواع روابط اجتماعی، ارتباطات انسانی، نورپردازی، معبرکشی و کاربریهای متعددی که در درون شهر طراحی شده است باید گفت که همه اینها احساس عدم امنیت را منتقل میکنند آن چنان که زنان احساس میکند که با عدم امنیت مواجه هستند. برای مثال وقتی هوا تاریک میشود، زنان دچار عدم امنیت میشوند یا وقتی محلهای خلوت است و آنها میخواهند از آنجا عبور کنند برایشان رعبانگیز است. به عبارت دیگر حضور در عرصه عمومی خالی از شهروندان موجب عدم امنیت میشود؛ جایی که طراحی ساختمانها به نوعی است که فضاها و حفرههای خالی ایجاد شده است. در واقع به نوعی این گونه فضاها ترکیب جنسیتی مردانه را به رخ میکشد. البته شاید اتفاقی نیفتد، اما احساس عدم امنیت مانع این میشود که زنان در درون شهر احساس امنیت کنند. آنچه مهم است این است که باید مدیران شهریدرصدد باشند، هم امنیت را در فضای شهری ایجاد و هم احساس عدم امنیت را برطرف کنند. پیامهای امنیت زا در درون شهر موجب احساس عدم امنیت میشود. برای مثال ساختمانهای بلندمرتبه باعث شکلگیری احساس عدم امنیت میشوند و سازه معابر خلوت نیز باید از نظر هندسی اصلاح شود. نورپردازی هم بسیار در احساس عدم امنیت تاثیرگذار است. البته ما در مواردی با نورپردازیهایی مواجه هستیم، اما گاهی این نورپردازیها متناسب نیست و خودشان به نوعی احساس دلهره و عدم امنیت را در افراد ایجاد میکنند. بنابراین باید رویکردهای روانشناسانه اجتماعی نیز در درون شهر مداخله داشته باشند. خیابانهای تک جنسیتی مثل خیابان اکباتان و خیابان ملت در تهران هم موجب احساس عدم امنیت در زنان میشوند. از این رو باید در بحث تامین امنیت زنان در فضای شهری مورد توجه قرار بگیرند.
شناسایی فضاهای بی دفاع شهری
توسعه و افزایش نظارت اجتماعی بر معابر و فضاهای عمومی در درون شهر احساس عدم امنیت را به مقدار زیادی در شهروندان به ویژه زنان کاهش میدهد. مجموعه این عوامل یک فرصت مناسب برای زیست متناسب شهری است. ما میخواهیم همه شهروندان یک زندگی مطلوب، متناسب و در شأن انسانی را در شهر داشته باشند. کار مدیریت شهری و برنامه ریزان شهری این است که فضاهای عمومی را گسترده کنند و فضاهای عمومی را با پیام امنیت در اختیار شهروندان قرار دهند. باید همه ابزارهایی که در درون حوزه شهری وجود دارد، احساس امنیت را باز تولید کنند. استفاده از نیروهای نظامی و انتظامی در درون شهر در برخی موارد به توسعه و بازتولید موضوع امنیت اجتماعی و آموزش متناسب کمک میکند. ضمن اینکه برای ارسال پیام امنیتی باید آموزش ویژه به شهروندان داده شود تا در هنگام بروز خطر بدانند که باید چه کار کنند یا چه ظرفیتهایی در شهر وجود دارد و چه خدماتی ارائه میشود. در کنار این موارد آنچه بیش از هر چیزی نمایان است، بحث مسئولیت اجتماعی است که باید به صورت مداوم درون شهر باز تولید شود. اینکه ما در برابر هم مسئول هستیم و باید نسبت به تامین امنیت همدیگر تلاش کنیم. همه انسانهایی که درون شهر زندگی میکنند باید تا جایی که ممکن این پیام «شهر محلی امن برای زندگی همه انسان هاست» را برای خودشان و بقیه شهروندان به ویژه زنان و دختران داشته باشند. شورای پنجم شهر تهران، ری و تجریش در این زمینه فضاهای بی دفاع شهری را شناسایی کرده است. ما در تلاش هستیم که با کمک پژوهشگران فضاهای بی دفاع شهری را از نظر شهرسازی جستوجو کنیم. همچنین باید به پایش شاخصهای استخراج شده بپردازیم تا با شناسایی این فضاهای بی دفاع بتوانیم موارد لازم را از لحاظ شهرسازی و سازهای ایجاد کنیم تا به این طریق شهروندان به ویژه زنان احساس امنیت کنند. امروزه موضوع عدم امنیت در فضاهای شهری علاوه بر اینکه برای زنان وجود دارد، برای مردان هم وجود دارد. اینگونه نیست که بگوییم پدیده ناامنی فقط مختص زنان است، ولی میتوان گفت که برای زنان شدیدتر است. از این رو باید با برنامههای راهبردی و موثر شهر را برای شهروندان ایمن کنیم.
* عضو شورای شهر تهران