احمد مسجد جامعی؛

سعدی؛ جهان‌بینی متکی بر جهان دیدگی

یکی از دوستانم از زنده‌یاد استاد اسماعیل سعادت نویسنده و مترجم ممتاز که نثر استواری داشت پرسیده بود که چطور به چنین مرتبه‌ای در نویسندگی دست یافتید. ایشان پاسخ داده بود که وقتی در کودکی ما را وادار می‌کردند که تمام گلستان و بوستان را حفظ کنیم سبب آن را درنمی‌یافتیم و البته عذاب هم می‌کشیدیم. اما حالا در این سن حفظ گلستان و بوستان به یاری من آمده و هرچه دارم از همان دوره و چیزهایی است که

در آن سنین فراگرفته‌ام.

باری سبک آموزش استاد شاگردی پیشین مزایایی داشت. نخست آنکه سیر کار و متون درسی شناخته شده بود و برای ورود به هر مرحله باید از مراحلی عبور می‌کردند. چنان‌که مرحوم علامه قزوینی در شرح زندگی خود به تفصیل و با جزئیات از استادان خود در حوزه علمیه تهران نام‌برده و مراحل تحصیل خود را توضیح داده و آن شیوه‌ای بود که این روزها کمیاب است. این آشنایی تنها به حوزه علم و ادب خلاصه نمی‌شد و زمینه‌هایی چون اقتصاد ، بانکداری و سیاست را هم شامل می‌شد. چند سال پیش در سلسله انتشارات موقوفات دکتر افشار نسخه عکسی از بوستان سعدی به خط شکسته و استوار احمد قوام‌السلطنه چاپ شد که حکایت از علاقمندی یک سیاستمدار و دولتمرد مشهور معاصر نسبت به سعدی دارد.

 نسخه بوستان در شرایط گسترش صنعت چاپ کم نبوده که او مجبور به نوشتن دوباره آن باشد، بلکه این نشانه شیفتگی و نیاز یک سیاستمدار به بوستان است.

 آوازه و درک اهمیت سعدی مربوط به روزگار ما نیست و به دوره خود او باز می‌گردد. ابن‌بطوطه جهانگرد مشهور مراکشی و از چهره‌های معاصر سعدی در سفرنامه مشهور خود خاطره‌ای از خواندن اشعار سعدی به آواز توسط دریانوردان چینی نقل می‌کند که حتماً همه شنیده‌اید:

تا دل به مهرت داده‌ام

در بحر غم افتاده‌ام

چون در نماز استاده‌ام

گویی به محراب اندری

حُسن انتخاب دریانوردانی که به دشواری بر دریا روزگار می‌گذرانده‌اند آن بوده که بحر غم را از میان آن همه آثار برگزیده بودند و لابد موسیقی شعر به کار هماهنگ پاروزنی مدد می‌رسانده است. سعدی فقط گزارشگر صرف در حوزه اندیشه و احساس نیست و تنها در آسمان‌ها سیر نمی‌کند، بلکه این جهانی است. از جامع دمشق و استادان و طالبان علم آنجا می‌گوید، از اسیر شدنش به دست راهزنان حکایت می‌کند و در گلستان ضمن نقل حکایت بازرگانی در جزیره کیش، اوضاع اقتصادی زمانه را نیز تصویر می‌کند و گزارش می‌دهد. معلوم است که از وضع تجارت و آمد و شد دریایی و جزئیات خرید و فروش و مسیرهای انتقال کالا آگاهی دارد که گفته «گوگرد پارسی خواهم بردن به چین که شنیدم قیمتی عظیم دارد و از آنجا کاسه چینی به روم آرم و دیبای رومی به هند و فولاد هندی به حلب و آبگینه حلبی به یمن و برد یمانی به فارس». از این‌رو جهان‌بینی سعدی را می‌توان از جهاندیدگی او دانست و همین نکته است که پیام او را جهانی می‌کند.

این امر مهمی است که ذکر جمیل سعدی در زمان خود او تا سرزمین چین رسیده بود. داشتن پیام جهانی نیاز به فهم جهانی دارد و فهم جهانی برخاسته از گفت‌وگوی با جهانیان است و این پیام و گفت‌وگو سعدی را ماندگار کرده است و چه‌بسا بسیاری در جهان، ایران را با ‌نام سعدی می‌شناسند. محمدعلی فروغی نماینده ایران در جامعه ملل متفق بعد از جنگ اول جهانی می‌گوید نماینده یک کشور، ایران را با نام وطن سعدی می‌شناخت. به‌قول ملک‌الشعرای بهار که در هفتصدمین سال تألیف گلستان خطاب به سعدی سرود:

 سعدیا چون تو کجا نادره گفتاری هست

یا چو شیرین سخنت نخل شکر باری هست

 سخن که به اینجا رسید بد نیست این نکته را هم به‌عنوان حسن‌ختام به‌مناسبت روز سعدی بگویم که اغراق نیست اگر بگوییم این سعدی نیست که به زبان فارسی شعر گفته و گلستان و بوستان نوشته، در واقع این ما پارسی‌زبانان هستیم که به زبان سعدی سخن می‌گوییم.

 روز سعدی مبارک‌باد

منبع: روزنامه همشهری