سید آرش حسینی میلانی در نطق پیش از دستور مطرح کرد:
کوه‌های مجاور تهران ملک خصوصی ساخت‌وسازگرایان و رانت‌خواران است
عضو شورای شهر تهران با هشدار نسبت به تخریب کوهستان‌های مجاور تهران و کوه‌خواری گفت: کوه‌های مجاور تهران نباید به ملک خصوصی ساخت‌وسازگرایان و رانت‌خواران بدل شود.
سید آرش حسینی میلانی در نطقی پیش از دستور جلسه با هشدار نسبت به تخریب کوهستان‌های مجاور تهران و کوه‌خواری گفت: کوه‌های مجاور تهران نباید به ملک خصوصی ساخت‌وسازگرایان و رانت‌خواران بدل شود. متن کامل این نطق بدین شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم
"از طهران تا البرز [توچال] دو فرسخ و نیم مسافت است، و صعود آن مورث مشقت است. چون حضرت خاقان خیال صعود به این کوه فرمود، دو روز پیش خیام بااحتشام را به قله بردند و انواع لوازم از مأکولات و غیره آن‌جا حاضر کردند. در بالای این کوه، چشمه‌ای است که در تابستان آب آن از سردی یخ می‌کند، و شخص در فصل گرما احساس هوای زمستانی می‌نماید. به اشاره‌ی خاقان شب‌ها در آن کوهسار آتش‌بازی می‌کردند و درخت‌ها آتش می‌زدند و از فراز تا نشیب کوه روشن بود."
روایتی مختصر اما آموزنده از مسافرت تفریحی فتحعلی‌شاه به توچال در 203 سال پیش.
همکاران ارجمند، خانم‌ها، آقایان، خبرنگاران و حضار محترم
۱۱ دسامبر (۲۱ آذر امسال) روز جهانی کوهستان است و این مناسبت فرصت خوبی است تا به موضوع بسیار مهم حفاظت کوهستان‌های تهران توجه کنیم.
اگر دو قرن پیش جهت انبساط خاطر پادشاه ایران، درختان ارزشمند اورس را تحت عنوان آتش بازی نابود می‌کردند، امروز همه ما در تهران نگران کوچکترین حریق در باقی مانده ذخایر گیاهی ارتفاعات توچال هستیم و البته به مدد فناوری مدرن در کمتر از یک ساعت به قله ۳۹۶۷ متری آن دسترسی داریم و سالانه بیش از پنج میلیون از شهروندان تهرانی روزهای پایانی هفته را در این ارتفاعات می‌گذرانند.
در شرایطی که محیط زیست تهران وضعیت سختی را تجربه کرده و به سختی نفس می‌کشد، کوه‌های مجاور تهران به آخرین سنگرهای طبیعت شهری تبدیل شده‌اند و در افزایش توان طبیعی شهر، کمک به پالایش هوا، تامین آب شرب، افزایش تنوع زیستی و در یک کلام، زیست‌پذیرتر کردن شهری چون تهران نقش مهم و بسزایی دارند.
کوهستان‌ها علاوه بر آنکه یک اندوختگاه کم‌مانند تنوع زیستی هستند، فرصت دستیابی به طبیعت و رسیدن به آرامش و فراغت را به انسانی که دربند فضاهای بتنی و گرفتارِ خودرو و اقسام و انواع ماشین شده را می‌دهد اما این محیط‌های بکر و ارزشمند، همانند دیگر زیست‌بوم‌های اطراف شهر در معرض آسیب «شهری‌سازی»اند یعنی کشیده شدن جاده تا نزدیک قله، توسعه تله‌کابین و پیست‌های اسکی، راه دادنِ وسایل موتوری به ارتفاعات و انواع ساخت‌وسازها، می توانند این آخرین پناه را هم از ما بگیرند.
همکاران ارجمند
مسئله تخریب کوهستان‌های مجاور تهران که به شکل کوه‌خواری‌هایی به اسم گردشگری و توسعه اما به کام رانت‌خواران انجام شده، به گونه‌ای است که ما برای تأمین آب شرب شهروندان، حفظ میراث طبیعی، تاریخی و هویتی و همچنین صیانت و ماندگاری از فضاهای سبز شهری و تنوع زیستی چاره‌ای جز جراحی‌های بزرگ نداریم تا بتوانیم ضمن کنترل وضعیت، به تثبیت حداقل‌های موجود بپردازیم.
تلاش برای تثبیت حداقل‌های موجود در سطح جهانی به حدی مهم است که در سند اهداف توسعه پایدار (SDG) بر حفاظت از اکوسیستم‌های کوهستانی با هدف افزایش ظرفیت آنها در ارائه خدمات اکوسیستمی در قالب دو شاخص نسبت اراضی حفاظت شده و نسبت پوشش سبز کوهستان تاکید شده است. در این راستا ضروری است شمایی از وضعیت موجود کوهستان های تهران با تمرکز بر توچال را به اطلاع شما برسانم:
۱. از ۳۹ هزار هکتار وسعت رخ جنوبی کوهستان توچال نزدیک به هشت درصد توسط فعالیت‌های مختلف انسان‌ساخت تغییر کاربری یافته است. تنها طی ۵۰ سال گذشته بیش از ۱۲۶ هکتار از اراضی بالای ۱۸۰۰ متر در محدوده توچال به بافت شهری تغییر یافته‌اند. هر چند که در سال‌های اخیر با کنترل بیشتر اداره کل حریم شهرداری، تخلفات ساخت و ساز به طور محسوسی کاهش یافته است اما با این وجود هنوز لکه‌های معدنی در این محدوده قابلیت فعال شدن دارند و اندک بافت روستایی ارزشمند به شدت در معرض شهری‌سازی قرار دارد. با وجود تدابیر حفاظتی در مورد توچال، سال گذشته شاهد بهره‌برداری معدن سنگ سبز در دامنه‌های توچال بودیم که فعالیت آن براساس تذکری که در شورا در این باره دادم، متوقف شد. در کوه بی‌بی شهربانو نیز تصاویر ماهواره‌ای حاکی از تخریب و دستکاری یک سوم کوهستان به خاطر برداشت معادن است و معلوم نیست تا افق ۳۰ سال آینده چه چیزی از این کوه ارزشمند باقی خواهد ماند.
۲. کوهستان شمیران ۴۵۰ گونه گیاهی دارد که ۲۱۲ گونه آن در ارتفاعات بالای سه هزار متر می روید که از میان آنها ۱۱۳ گونه انحصاری محیط های کوهستانی (آلپاین) هستند و سه گونه صرفا در ارتفاعات توچال حضور دارد. با توجه به تخریب رویشگاه‌های گیاهان کوهپایه‌های تهران، توچال اهمیت بسیار زیادی در حفظ تنوع زیستی و میراث طبیعی تهران دارد و به مثابه بانک ژن یا ذخیره بذری برای گیاهان بومی شهر محسوب می‌شود. همچنین در کوهستان توچال چند توده شبه‌جنگلی یا بیشه‌ای بسیار ارزشمند وجود دارد و شایسته حفاظت ویژه است.
۳. ایجاد کمربند سبز در دامنه‌های جنوبی البرز در بیش از سه دهه توسط شهرداری و اداره‌کل منابع طبیعی پیگیری شده است. براساس آمار دریافتی از سازمان بوستان‌ها مجموع مساحت جنگل‌کاری شده از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۹۸ بالغ بر ۱۵ هزار و ۲۳ هکتار بوده است. مجموع هزینه‌های احداث جنگل‌کاری‌های مصنوعی از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۸ به قیمت ثابت سال ۱۳۹۸ معادل ۲۹۵ میلیارد تومان بوده است. به عبارت دیگر، شهر تهران برای جلوگیری از پیشروی ساخت و ساز غیرمجاز و افزایش سرانه فضای سبز سرمایه‌گذاری زیادی کرده و لازم است توجه ویژه‌ای به حفظ و نگهداری این دارایی مهم کند.
۴. در محدوده توچال جنوبی بیش از ۳۸۴۱ هکتار باغ و فضای سبز مشجر وجود دارد که نقش بسیار کلیدی در تلطیف نسیم روزانه کوهستان و جذب گردشگران دارد. این مساحت در مقایسه با ۵۹۴۹ هکتار بوستان‌های شهری و ۱۶۵۰ هکتار از باغات باقی مانده قابل مقایسه است. متاسفانه پایش این فضای سبز بسیار مهم از نظرها دور مانده است و بیم آن می‌رود با درخت‌زدایی خزنده، این سیستم پشتیبان حیات را نیز چون بیشتر باغات شهر از دست بدهیم.
۵. حریق در پارک‌های جنگلی و اراضی کوهستانی یکی از تهدیدهای جدی برای پوشش گیاهی است. براساس آمار دریافتی از سازمان آتش‌نشانی مجموعا ۱۲۷ حریق در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ در منطقه کوهستانی اطفا شده است که بیشترین تعداد یعنی ۳۷ مورد مربوط به سال ۱۳۹۸ است. آمار مذکور صرفا شامل مناطق قابل دسترس توسط آتش نشانی بوده است و آمار کاملی درباره کل محدوده کوهستانی وجود ندارد.
۶. روند اثرات تغییرات اقلیم بر بارش در ایستگاه‌های هواشناسی نشاندهنده تغییر رژیم برفابی به بارش رگباری و افزایش شدت بارش در ماه‌های فروردین و اردیبهشت ماه طی یک دهه آتی است. براساس آمار بانک اطلاعات سیلاب معاونت آبخیزداری از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۹۰ بارش‌های رگباری سیلابی از ۲۰ تا ۳۰ میلی‌متر بر ساعت رخ داده است و بررسی‌های اخیر اداره‌کل آبخیزداری تهران حاکی از این است که طی یک دهه آتی بارش‌های رگباری سیلابی بین ۳۰ تا ۵۰ میلی‌متر بر ساعت محتمل خواهد بود. لذا با توجه به زمان تمرکز کمتر از ۵۰ دقیقه برای رسیدن سیل به شهر، ظرفیت انتقال رواناب‌های سطحی شهر تهران زیر فشار جدی قرار داشته و لازم است ظرفیت نفوذپذیری حوضه‌های آبخیز در کوهستان‌های تهران حفظ و ارتقا یابد.
۷. در پی انتشار خبر وقف پاره‌ای از کوه دماوند، جنبشی اعتراضی در کل کشور در این باره ایجاد شد. دماوند، رشته‌کوه توچال و مجموعه کوه‌های بالادست سدهای پنجگانه بیش از ۷۰ درصد آب شرب تهران را تامین می‌کنند و همین مسئله، حفاظت از کوهستان‌ها و محیط زیست حوزه‌های آبخیز برای حفظ کیفیت آب شرب به ویژه برای تهران را ضروری می‌سازد.
۸. در محدوده توچال به طور میانگین بین سه تا چهار تن زباله مخلوط توسط پیمانکاران خدمات شهری جمع‌‌آوری می‌شود که ۵۱ درصد آن مربوط به دربند است. همچنین ناحیه کوهستان شهرداری منطقه یک با صرف ۱.۵ میلیارد تومان در سال خدمات متعددی از قبیل کنترل حریم و برخورد با متخلفان، مرمت و نگهداری مسیرهای کوهستانی، احداث و نگهداری ایستگاه‌های امداد و نجات و اطلاع‌رسانی به گروه‌های مختلف را ارایه می‌دهد.
خانم‌ها و آقایان
با تکیه بر موارد یاد شده، باید بپذیریم که تهران برای زیست‌پذیر بودن متکی کوهستان‌های مجاور خود است اما همین کوهستان‌ها آسیب‌پذیر در برابر تغییر اقلیم و الگوی رفتاری سازمان‌ها و دستگاه‌ها و همچنین شهروندان در عرصه مصرف، گردشگری و اقتصاد ناسالم ساخت‌وساز هستند. در پاسخ به معضلات فوق‌الذکر به طور معمول بسته‌ای از سیاست‌ها و راهکارهای فنی – محیط زیستی ارائه می‌شود که شورای شهر در خرداد ماه امسال، با تصویب طرح الزام شهرداری تهران به پیگیری ثبت ملی میراث طبیعی توچال گامی کوچک اما مهم را در این عرصه برداشت.
اما از منظر راهبردی همچنان دیدگاه حداکثر بهره‌برداری و سود از منابع کوهستان در فضای مدیریت شهری و فعالان اقتصاد شهری حاکم است و اگرچه به علت شرایط نامساعد اقتصادی، اکنون تحرکات جدی در هجوم به پهنه‌های ذخیره‌گاهی کوهستان مشاهده نمی‌شود اما روند تحولات گذشته اثبات کرده که خطر در کمین است و متاسفانه سازوکارهای فعلی در مدیریت محیط زیست مناطق کوهستانی پایتخت هنوز به انسجام، یکپارچگی و بازدارندگی قانونی کافی دست نیافته است. در حریم کوهستانی اصل بر حفاظت از طبیعت است و جلوگیری از تبدیل شدن کاربری اراضی طبیعی به سایر کاربری‌ها ضرورت تام دارد مگر کاربری‌هایی که با رسالت حفاظت از طبیعت منافات ندارند و چه بسا موجب تقویت آن هم هستند. یکی از زمینه‌های آسیب‌پذیری، نبود آمار واقعی و کافی از میزان استفاده گردشگران از پهنه‌های تفرجی توچال است و عملا چشم‌انداز روشنی برای تعیین آستانه تحمل عرصه‌های کوهستانی وجود ندارد. از سوی دیگر، فقدان برنامه مشترک مدیریت کوهستان توچال هم‌اکنون به شدت محسوس است و سندها و برنامه‌های مختلف فعلی با دیدگاه‌های بخشی‌نگر خود، راهگشای مواجهه با مسایل و تهدیدات پیش‌رو نیست. به نظر می‌رسد زمان آن فرارسیده که شهرداری تهران اقدام اساسی جهت ایجاد یک ساختار هماهنگ‌کننده را در دستورکار قرار دهد و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های تمامی ذی‌مدخلان به ویژه انجمن‌های کوهستان و تشکل‌های مردم نهاد برنامه‌ای اولویت‌محور با رویکرد اکولوژیکی را تهیه و به اجرا درآورد.
یکی از خلاهای مهم محیط زیستی در کشور فقدان گزارش‌های ملی در مورد کوه‌های مهم است. این در حالی است که با توجه به رشد روزافزون تغییرات اقلیمی و کاهش تنوع زیستی در عرصه جهانی، گزارش های کوهستان از اهمیت زیادی برخوردار هستند و به همین خاطر، کمیته محیط زیست شورا درصدد تهیه این گزارش در مورد رشته کوه توچال به عنوان محیط کوهستانی مشرف به تهران است.
بیش از ۳۰ حریق در کوه‌های اطراف تهران در شش ماهه اول سال ۹۹ رخ داده است و در برخی موارد، امکان خاموش کردن این حریق‌ها ممکن نشده است. تاکید شورای شهر، تجهیز آتش نشانی به امکانات اطفا در ارتفاعات و همکاری و استفاده از ظرفیت وزارت دفاع برای استفاده از هلیکوپتر جهت خاموش کردن آتش‌سوزی‌ها است. متاسفانه بودجه مقابله با حریق‌های کوهستانی در کل کشور اندک است و همین مسئله، ضروری می‌سازد برای حفاظت از کوهستان‌ها، شهرداری‌ها نقش جدی‌تری برای مقابله با حریق‌های کوهستانی ایفا کنند.
بی‌تردید صیانت از طبیعت جز با مشارکت و آموزش گسترده مردم فراهم نمی‌شود. اکنون که با محدودیت‌های مالی نه تنها در عرصه مدیریت شهری بلکه در عرصه کلان کشور روبه‌رو هستیم، چاره‌ای جز حرکت به سمت ایجاد حمایت‌طلبی برای حفاظت از کوهستان‌ها از سوی شهروندان نداریم. در تمام دنیا بحث حفاظت مدنی بحثی مهم در حفاظت محیط زیست بوده است چراکه جامعه مدنی جلوتر از دولت در پیگیری مشکلات محیط زیستی بوده است. بدین نکته توجه داشته باشید که تا جامعه مطالبه نکند دولت دلیلی نمی‌بیند که به راحتی در کوهستان‌ها هزینه کند. شورایاران به عنوان منتخبان مردم محلات و سازمان‌های فعال مردم‌نهاد به عنوان دو پیشران مدیریت شهری، در این عرصه می‌توانند نقش جدی در گفت‌وگوهای اجتماعی، مشارکت‌های شهروندی و آموزش‌های مردمی داشته باشند و پیشگام در طرح حفاظت مدنی در برابر دست‌اندازی کوه‌خواران و صیانت از سرمایه‌های ارزشمند شهری باشند. هیچ آمار و اطلاعاتی درباره محیط زیست کوهستان‌ها نباید محرمانه تلقی شود، رشد فناوری‌های ارتباطاتی و گردش اطلاعات در دنیای کنونی به شکلی است که امکان مخفی کردن هیچ چیزی وجود ندارد. اگر ما در مورد میزان حریق‌ها در کوهستان‌ها آماری منتشر نکنیم، نهادهای بین‌المللی که این مسائل را دنبال می‌کنند، اقدام به ارائه اطلاعات می‌کنند و اگر درباره وسعت تخریب جنگل‌ها و مراتع صادقانه صحبت نکنیم، بالاخره این موضوع افشا خواهد شد. باید با مردم صادق بود و صریح با آنها صحبت کرد. در قبال این صداقت و صراحت است که همکاری و مشارکت شهروندان در حفاظت از کوهستان را خواهیم داشت.
در این چارچوب دسترس‌پذیر کردن کوهستان به ویژه برای توانیابان، برنامه‌ریزی مسیرهای کوهستانی و هدایت بازدیدکنندگان به زون‌های مختلف، جلب مشارکت اهل فرهنگ و هنر در تولید و ترویج فرهنگ ارتباط با طبیعت، هوشمندسازی ارتباطات با مخاطبین کوهستان از جمله راهکارهای آزموده شده در سطح جهانی است.
تجربه کشورهای دیگر، چشم‌انداز اطمینان‌بخشی از این راهکارها را عرضه می‌کند. سال‌هاست که مدیریت بسیاری از شهرهای بزرگ جهان تلاش می‌کنند مناطق طبیعی شهر را با هدف حفظ پایداری اکولوژیک شهر، حفظ تنوع زیستی، ایجاد فرصت‌های آموزشی و پژوهشی و فراهم‌سازی امکان تفرج شهروندان در فضاهای طبیعی، به صورت «مناطق حفاظت‌شده شهری» در بیاورند. برای نمونه، در شهرهای مکزیکوسیتی، هنگ‌کنگ، بمبئی، نایروبی، سئول، کیپ‌تاون، لندن، برلین، لس‌آنجلس و سان‌فرانسیسکو چنین مناطقی در مجاورت شهرها ایجاد شده و به عنوان جاذبه‌های بوم‌گردی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
رشته‌کوه توچال در شمال، منطقه حفاظت‌شده جاجرود و پارک‌های ملی خجیر و سرخه‌حصار در شرق، کوه‌های بی‌بی شهربانو و آراد در جنوب و لکه‌های طبیعی مانند پارک پردیسان و کناره‌های روددره‌ها در داخل شهر، اگر حفاظت شوند یا شیوه حفاظت آنها اصلاح شود، می‌توانند کارکردهای یادشده را برای تهران داشته باشند. بدیهی است که هر گونه «شهری‌سازی» مناطق حفاظت‌شده در مغایرت با توسعه پایدار است.
همکاران ارجمند
کوهستان، با زیبایی بکر و دست نخورده‌اش، با چشم‌انداز پیراسته‌اش، با سکوت دل‌انگیز یا زمزمه‌ها و هیاهوی بادهایش، باشکوه‌ترین پناهِ عاشقان طبیعت است و نیازی به ساخت‌وساز ندارد. دوستداران کوهستان، نگاهبانان طبیعت، و دل‌نگرانان حال و آینده شهر، نباید بگذارند که کوه‌های مجاور تهران که برای ما آب و هوا و آسایش فراهم می‌کنند، به ملک خصوصیِ ساخت‌وسازگرایان ورانت‌خواران بدل شود.
در پایان ترجمه بخشی از «سهندیه» استاد شهریار با ترجمه مسعود احمدی که یکی از زیباترین توصیف‌ها درباره کوهستان و همچنین عشق به آذربایجان و ایران زمین است را برای شما می‌خوانم:
سر سرمایه سرهای بلند
پیر اعصار قرون/ کوه سهند
تاج شاهی است که داری ز فلک
چال پاپاق (نوعی کلاه) را به سر ای کوه بلند
شوکت و شان تو نازم، پیر آزاده/ سهندم
آتش اندر دل و طوفان به سر و تن داری
ایل را پشت و پناهی و هماره یاری
گه چو /«حیدر بابا» در اوج، بسان یل پیر
با یخ و برف در آویخته‌ای با تدبیر
گاه هم شاد و رها
در افق سخت تنیدید به هم
با سر و زلف چو/ ابریشم ابر
در زمستان سیاه، گرم پیکاری تو
در میان پیکار، آشتی داری تو
تا که الهام ز افلاک گرفتی
راز دل را به سماوات بگفتی
باش آرام،
ای صبور همه ایام
جامه‌ای از یخ و برف به تن خواهی کرد
منتظر باش که از راه
برسد پیک بهاران
سبزه از خاک سر آرد
تا کند غلغله باران
جامه ی سبز بپوشی
به تن ای خسته دوران
شیب دامان تو زیباست
هم فراز تو فریباست
گر ببارد باران /سیل هم راه افتد
غم به دل راه مده
در کنارت دره‌ها
همدم و همدل و غمخوار تواند
