گیاهان بومی دشمن سفيد‌بالک‌های پایتخت /نامه ای که تهران را به طبيعتی که از آن دور مانده، نزدیک می کند
گیاهان بومی دشمن سفيد‌بالک‌های پایتخت /نامه ای که تهران را به طبيعتی که از آن دور مانده، نزدیک می کند
.
سازندگی: بارش های سراسری امسال باعث بیشتر دیده شدن گونه های مختلف گیاهی در کشور شده است. در پایتخت اما این موضوع در سالیان گذشته كه هنوز پاي ساخت‌وسازهاي لجام‌گسيخته به تهران باز نشده بود روددره‌هاي اين شهر خوش‌آب‌وهوا، از زيباترين تفرجگاه‌ها براي ساكنان تهران محسوب مي‌شد، بیشتر دیده می شد اما اكنون از آن تفرجگاه‌‌هاي طبيعي چيزي بر جاي نمانده است. اما امسال با وجود بارش های گسترده، بسياري از گونه‌هاي گياهي خودرو فرصت يافتند كه در فضاهاي خالي شهري و اطراف آن رشد كنند.
اگر در مورد پیشینه تاریخی فضای سبز ایران کمی تفحص کنیم به گنجینه درخورتوجهی دست پیدا خواهیم کرد که به اهمیت باغ های ایرانی در فضاهای عممومی و خصوصی اشاره دارد. باغ‌‌هاي ايراني همواره مورد توجه محققان ايرانشناسي در سراسر جهان بوده است تا آنجا که در بسیاری از کتب اين باغ ها، نمايي از بهشت توصيف شده است.
براساس دو قرن تحقيقات علمی، ۱۶۰۰ گونه و ۵۳۰جنس گياه خودرو در تهران گزارش شده است. رويشگاه اين گونه‌ها از كوه‌ها و دشت‌های جنوب تهران تا ارتفاعات توچال و مناطق مجاور آن، توسط ده‌ها گياه‌شناس داخلي و خارجی بررسی شده است.
اغلب اين گونه های گياهي به گستره جغرافيايي «ايرانو- توراني» تعلق دارند و حدود ۲۴درصد آنها بومی ايران است. در اين ميان، شمار قابل توجهی ازگياهان بومی البرز مركزی و كوهپايه‌ها و ارتفاعات شمال تهران است.
موضوعی که در این میان وجود داشته و دارد این بوده که این گیاهان به‌عنوان علف هرز ريشه‌كن شوند. این موضوع ریشه در نگاه فرهنگی دارد که عام مردم و مسئولان به این گیاهان به چشم علف هرز نگاه می کنند. این در حالی است که گياهان بومي هم پايدارند و هم با طبيعت سازگار هستند، ضمن آنكه به آب كمتری هم نياز دارند. از طرفی توجه به این موضوع هم می تواند در مواقع بسیاری از خطراتی مانند آتش سوزی، شهر را در امان دارد.
موضوع قابل توجه دیگرکه نباید آن را نادیده گرفت اقلیم خشک کشورمان است؛ با در نظر گرفتن این نکته انتظارات ما از سرسبزی دائمی گياهان بومی در طول سال کاهش پیدا می کند. اگر گياهی در فصلی از سال زرد و خشك می‌شود اين ناشی از اقليم كشور ماست؛ اما همين گياه در تابستان ميزبان بخش عمده‌ای از حشرات بومی است. وقتي اين حشرات در چرخه محيط‌زيست شهری وجود داشته باشند نقش كنترل‌كننده بيولوژيك را ايفا می‌كنند، در نتيجه هنگامی كه آفتی مثل سفيدبالك دامنگير تهران می‌شود همين حشرات اين آفت را حذف می‌كنند.
تمام این موارد نکاتی است که در نامه سید آرش میلانی حسینی، رئیس کمیته زیست شورای اسلامی شهر تهران به رئیس سازمان بوستان‌ها و فضای سبز تهران عنوان شده است؛ و به گفته کارشناسان این حوزه، این موضوع چالشی‌ست كه سال‌هاست متخصصان، گياه‌شناسان و دوستداران محيط‌زيست دنبال آن بودند.
محور اصلي اين نامه ممنوعيت كندن گياهان خودروی شهر تهران و تأكيد بر حفظ تنوع زيستي بومی شهر و برنامه عملياتی استفاده از گونه‌های بومی در فضای سبز شهر تهران است.
متاسفانه مدیریت شهری تهران در دوره گذشته با نگاه بتنی حاكم بر شهرسازي، پيامدهاي بسيار نامطلوبی براي شهر تهران به وجود آورده است. ازجمله اين نگاه باعث شده تا براي مهار سيلاب‌‌ها و ايجاد تفرجگاه‌‌های مصنوعي، تمام شبكه هيدرولوژيكي تهران را نابود كنند. همچنان‌كه مسير قنات‌های قديمی براثر ساخت وساز تخريب شد و رودخانه‌ها و تمام كانال‌هايی كه از مناطق مختلف تهران عبور مي‌كرد يا تغيير مسير داده شد يا بستر آنها را از حالت طبيعي خارج كردند و يا مثل روددره فرحزاد آن را تبديل به پارك و تفرجگاه مصنوعي كردند. در صورتي كه وقتي برف‌هاي اطراف تهران آب مي‌شد و آب در اين روددره‌ها جريان پيدا مي‌كرد آب‌وهواي تهران متاثر از اين روددره‌ها تلطيف می‌شد.
علاوه بر اين، داخل اين روددره‌ها از جمله روددره فرحزاد پوشش گياهي انبوهي ازجمله جنگل طبيعي وجود داشت كه بخش‌هاي كوچكي از آن هنوز هم باقي مانده اما بخش عمده اين پوشش گياهي حذف و بستر آنها با آسفالت و بتن پوشانده شده است. اين درحالي است كه پوشش بتني مانع جذب آب در خاك مي‌شود و خسارات زيادي را متوجه سفره‌هاي زيرز‌ميني آب تهران مي‌كند؛ ضمن اينكه رشد گياهان را غيرممكن كرده است.
اما در دوره جدید مدیریت شهری، مديريت طبيعت‌محور بر مدیریت انسان‌محور مقدم تر است؛ و این امیدواری به وجود آمده تا اين شهر براي انسان هم قابل سكونت شود.
براین اساس هم مديرعامل سازمان بوستان‌ها و فضاهاي سبز شهر تهران به تمامي شهرداران ۲۲منطقه تهران ابلاغ كرد كه از اين پس كندن علف‌ها و گل‌هاي خودرو در محوطه‌هاي سبز شهري ممنوع است و اين ممنوعيت بايد به پيمانكاران اعلام شود.
این ابلاغ که درپی نامه رئيس كميته محيط‌زيست شوراي شهرتهران ابلاغ شده است، در آن تأكيد بر ضرورت حفظ ذخاير ژنتيك بومي شهر تهران شده از مديرعامل سازمان بوستان‌ها و فضاي سبز تهران خواسته بود مانع از ريشه‌كردن و حذف گياهان بومي توسط پيمانكاران شود. این نامه که ۴ بند به نگارش درآمده است، میلانی یادآور شده بود: بسياري از گياهان خودرو در فضاهاي آزاد رشد كردند و به شهر زيبايي و طراوت كم‌نظيري دادند كه با هيچ هزينه‌اي قابل ايجاد نيست و بايد به اين گياهان فرصت داد تا با ريزش دانه‌هاي خود ذخيره بذري گونه‌هاي بومي را تقويت كنند. اين گياهان باعث تكثير و ايجاد تنوع در فون حشرات شده و تقويت تنوع گونه‌اي حشرات باعث مي‌شود كه گونه‌هاي مهاجمي مانند سفيد‌بالك‌ها و يا شته‌ها نتوانند در شهر گسترش يابند.
