درآمد پایدار راه نجات شهر
درآمد پایدار راه نجات شهر
یکی از چالشهای فراگیر شهرنشینی و مدیریت شهرها تامین هزینههای اداره شهر است، این چالش البته درسایه تاثیر از تحولات و نوساناتاقتصادی و تغییر قوانین یکی از مهمترین تهدیدهای توسعه پایدار شهرها به شمار می آید، زیرا توسعهپایدار و متوازن شهر در سایه تقویت و ارتقای سهم درآمدهای پایدارشهری است، بدون شک درمسیر توسعه پایدار شهر بدون اتکا به درآمدهای پایدار «زندگی» شهروندان قربانی توسعه شهری خواهد شد که هزینه های توسعه آن از مسیر شهرفروشی تامین میشود. درآمدهای پایدار شهری سبب می شود تا «زیستپذیری» و «کیفیت زندگیشهری» برای نسل فعلی و نسلهای آینده به خطر نیفتد و شهروندان از زندگی در شهر لذت ببرند، نه آنکه شهر را صرفا برای «تحصیل»، «کار» یا دسترسی به امکانات تحمل نمایند. افزایش درآمدهای ناپایدارشهری، قطعا موجب کاهش تابآوری شهرها و فراهم نمودن زمینه مساعد برای بحرانهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی میشود و شرایط را برای ضربهپذیر نمودن اقتصاد شهری از تکانههای داخلی و خارجی فراهمتر خواهد کرد، بر همین اساس توجه به درآمدهای پایدار و مدیریت سهم این درآمدها از سبد تامین مالی شهرداریها امری ضروری است.
تعریف درآمدهای شهری
درآمدهای پایدارشهری، به درآمدهایی اطلاق میشود که از سه ویژگی مهم برخوردار باشند: اولا درآمدها مستمر باشد و از نوع درآمدهای آنی و دفعی نباشد، ثانیا دستیابی به این درآمدها، شرایط بهینه شهری (کالبدی، زیستمحیطی و ...) را برای شهر فراهم کند و ثالثا انعطافپذیر باشد یعنی پایه درآمدی در طول زمان به موازات گسترش مخارج افزایش یابد. هماکنون در شهرهای توسعهیافته، نهاد مدیریت و اداره شهر (شهرداریها) بیش از ۶۰درصد هزینههای خود را از طریق درآمدهایپایدار تامین میکنند. بهعنوان مثال در توکیو ۷۸ درصد، در تایپه ۷۳درصد و در سئول و استکهلم ۶۵درصد از درآمد مدیریت شهری، از طریق درآمدهایپایدار تامین میشود، اما متاسفانه در ایران، سهم درآمدهای پایدار از سبد تامینمالی شهرداریها تنها ۲۵درصد است و شهر با درآمدهایناپایدار شهری اداره میشود. بهرغم آنکه به علت اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده ما شاهد افزایش قابلتوجه سهم شهرداری از مالیات بر ارزشافزوده که در فاصله ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۳ ده برابر شد بودهایم، اما در خلال همین سالها به علتعدم توجه مدیران شهرداری به سرمایهگذاری این منابع درآمدی برای ایجاد یک جریان درآمدی و تنوع در سبد تامینمالی و سرمایهگذاری شهرداریها، با اصلاح قانون و کاهش سهم شهرداریها ما شاهد بروز بحران در تامین هزینههای اداره شهرداریها و نه اداره شهر شدیم، اخبار ناگواری که ما از عدمپرداخت حقوق کارگران و کارکنان شهرهای کوچک و کمتر توسعهیافته میشنویم، تنها یکی از تکانههای ناشی از تغییر پایه درآمدی شهرداریها از مالیات بر ارزش افزوده یعنی یکی از اقلام درآمدهایپایدار شهری است.
72درصد، درآمد ناپایدار شهرداری
در 12 سال گذشته 72درصد کل منابع شهرداری تهران از محل درآمدهایناپایدار تامین شده است، در سال 95 در حالی که سهم درآمدهای پایدار از کل منابع شهرداری تهران 25درصد بود،52درصد منابع شهرداری از محل درآمدهای ناپایدار و 24درصد از محل تسهیلات بانکی تامین شده بود تا شهرداری و شهر اداره شود، هم اکنون در حالی که 6/42درصد بودجه سالانه شهرداری تهران صرف هزینههای اداره شهرداری (حقوق و دستمزد و سایر هزینههای اجتنابناپذیر) میشود، سهم پروژهها و طرحهای عمرانی که منجر به توسعه شهر میشوند 1/40درصد از بودجه سالانه است، براین اساس در مییابیم سهم درآمدهای پایدار شهری در تهران حتی کفاف تامین هزینههای اداره شهرداری را هم نمیدهد و در این شرایط هزینههای توسعه و عمران شهر با تکیه بر شهر فروشی، تراکمفروشی و استقراض از بانکها تامین شده است، امری که تداوم آن یک تهدید جدی برای زیستپذیری، کیفیت زندگی و تابآوری شهرمان تهران است.
عدمتوجه به تامین درآمدهای پایدار شهری
وضعیت امروز شهرداری تهران و دیگر شهرداریهای کشور معلول رهاشدگی و عدمتوجه به مبانی قانونی تامین درآمدهای پایدار شهرداریها است، در سال 1362 و با تصویب بند ب تبصره 52 قانون بودجه، باتوجه به شرایط وقت کشور کمکهای دولت به شهرداریها برای اداره شهرها بدون پیشبینی منابع جایگزین قطع یا کاهش جدی یافت و بر اساس این تبصره دولت موظف میشود، حداکثر ظرف مدت شش ماه، لایحهای به مجلس تقدیم کند که شهرداریهای کشور طی یک برنامهریزی سهساله به خودکفایی کامل برسند، از اجرای این قانون قریب به 34 سال میگذرد و اکنون طرح درآمدهایپایدار شهرداریها به پیشنهاد تعدادی از نمایندگان مجلس در کمیسیون مشترک در دست بررسی است و جالبتر آنکه در کمیسیونهای هیاتدولت نیز لایحهای مشابه مراحل بررسی خود را طی میکند تا برای تصویب تقدیم مجلس شود.
امیدواری برای حل معضل درآمدپایدار
امید است این توجه در حوزه رفع چالشها و مسائل در حوزه درآمدهای پایدار در سایه تعامل با شوراهای شهرها و ارائه راهحل متناسب با نیاز و اختیارات قانونی شوراها و نه تجویز راهکارهای واحد و دخالت در اختیارات مصرح شوراها زمینههای توجه به درآمدهای پایدار در تامینمالی شهرداریها را بیش از پیش فراهم کند. تکیه بر تنوع و ترکیبی از شیوههای مختلف تامین درآمد مطلوب و در عینحال مطمئن و پایدار شامل «نظامهای مالیاتی پیشرفته»، «مکانیزمهای کارآمد دریافت عوارض»، «ساختارهای جدید ارائه خدمات و دریافت بهای تمامشده متناسب با حجم بهرهبرداری از خدمات» میتواند درآمدهای مستمر شهری را از پایدارینسبی برخوردار نماید. توجه به استفاده از ابزارهای مالی، اسلامی همچون «صکوک» بهویژه که شهرداری تهران نخستین دستگاه و نهاد استفادهکننده از اوراقمشارکت در کشورمان بوده است و از اوراقمشارکت برای اجرای پروژه نواب بهره گرفت. در کنار توجه به نهادهای مالی همچون صندوقهای سرمایهگذاری زمین و ساختمان، صندوق سرمایهگذاری پروژه و صندوق سرمایهگذاری توسعهشهری میتواند ضمن تنوعبخشی به سبد تامینمالی شهرداریها، جریاننقدینگی مناسب مبتنی بر سرمایهگذاری و نه استقراض را در اختیار شهر قرار دهد. دولتها هم در این میان باید سهم خود در توسعه شهر را ایفا کنند، پرداخت بدهیهای دولت به شهرداریها، پرداخت هزینه استقرار دستگاههایاجرایی در پایتخت و کلانشهرها، ارائه یارانههای هدفمند و بهینه در کنار کمکهای مستقیم یا غیرمستقیم دولتی، راهگشای پایان دادن به مدیریت شهر برپایه شهرفروشی است، در غیراینصورت میتوان گفت دولتها برای کاهش هزینههای خود، زندگی شهری را بردوش شهروندان نهاده و از پذیرش مسئولیت مستقیم خود در این بخش شانه خالی کردهاند.
منبع: روزنامه آرمان