تهران و مدیریت فضاهای آرامستانی

تهران و مدیریت فضاهای آرامستانی

تهران و مدیریت فضاهای آرامستانی
احمد حکیمی پور – عضو شورای شهر تهران

مدتی بود که از دور و نزدیک درباره مسائل و چالش های گوناگون آرامستان های شهر، اخباری می رسید. لذا حسب وظیفه نمایندگی مردم در شورای اسلامی شهر تهران، برنامه ای برای بازدید از برخی آرامستان های شهر ترتیب داده و روز گذشته به اجرا درآمد و معضلات دو آرامستان امام زاده عبدالله و ابن بابویه در منطقه 20 تهران از نزدیک مورد بررسی قرار گرفت.

در همین راستا می توان به 5 چالش مربوط به فضاهای آرامستانیِ شهر تهران اشاره کرد:
1. عدم وجود آمار و اطلاعات؛ در حوزه فضاهای آرامستانی بنا به دلایل متعدد و مختلفی چون بی اهمیت پنداشتن واهی، اولویت نداشتن در قیاس با سایر موضوعات شهری یا عدم وجود وجاهت محتوایی از منظر عموم و شاید بسیاری دلایل دیگر، سندی معتبر، قابل اطمینان و نسبتاً جامع از آرامستان های تهران در دسترس نیست، با این وجود اطلاعاتِ موجود نشان دهنده آن است که کلانشهر تهران دست کم 120 نقطه آرامستانی دارد. 120 نقطه ای که مدیریت شهری علی رغم اینکه مطابق با قانون، در ساماندهی و مدیریت آن ها مسئولیت دارد اما احتمالاً از وجود بسیاریشان بی خبر است.
2. نگاه ویژه به بهشت زهرا؛ بهشت زهرا بزرگ ترین آرامستان دایر شهر تهران واقع در جاده قدیم قم است که گنجینه ها و یادگارهای گرانبها و جاودان تاریخ معاصر، به ویژه انقلاب اسلامی را در خود جای داده است. گورستان بهشت زهرا شهدای انقلاب اسلامی از جمله شهدای روز تاریخی 17 شهریور، شهدای دفتر حزب جمهوری اسلامی، شهدای هشت سال جنگ تحمیلی، مقبره آیت الله طالقانی و دیگر شهدای انقلاب اسلامی را در خود جای داده و مرقدامام خمینی (ره) نیز در جوار این آرامستان ارزش آن را در حد یک زیارتگاه ملی افزایش داده است. موارد اشاره شده همگی بر لزوم توجه ویژه به بزرگترین فضای آرامستانی کشور صحه می گذارد.
3. فضای امن برای متخلفین اجتماعی؛ در روزها و ماه های گذشته اخبار زیادی مبنی بر اخلال در نظم و امنیت فضاهای آرامستانی به واسطه حضور مداوم اوباش، قانون شکنان، معتادین متجاهر و بزهکاران اجتماعی شنیده شده است. شهرداری تهران نیز اگرچه در این زمینه اقدامات مقطعی و مثبتی از جمله گماردن نگهبان انجام داده و سعی کرده تا این معضل را به نوعی در کوتاه مدت حل و فصل کند، اما وسعت مسئله به حدی است که نتایج مطلوبی از برطرف شدن آن مشاهده نمی شود. این موضوع اگرچه ماهیتی عام دارد، اما در فضاهای آرامستانی وسیع و خلوت تر مانند بهشت زهرا بیشتر مشاهده می شود.
در همین مورد، به وقوع پیوستن اتفاقات حرمت شکنانه ای چون مخدوش کردن چهره برخی متوفیان که بر روی سنگ قبور نقش بسته، تخریب و شکستن سنگ ها و گاهاً دزدیدن آن ها، باعث تأسف است و از جمله اصلی ترین معضلات این حوزه محسوب می شود.
4. اهمیت تاریخیِ برخی فضاهای آرامستانی؛ بسیاری از فضاهای آرامستانی تهران از قدمت و اهمیت تاریخی برخوردارند. رویکرد صحیح در حوزه بافت ها و فضاهای تاریخی نیز امروزه رویکردی درآمد محور است. با نیت کسب ثروث می توان به شکلی منطقی و پایدار جریان زندگی را در فضاهای این چنینی احیاء و حفظ کرد و به مردم نمایش داد.
ابن‌ بابویه نخستین آرامستان شهرری و دومین آرامستان تهران است که بسیاری از مشاهیر ایران در آن دفن هستند. نام این آرامستان برگرفته از نام محمد ‌بن ‌بابویه معروف به شیخ صدوق، یکی از فقها و دانشمندان شیعه است که آرامگاه او در آنجا واقع شده‌ است. پس از برپایی بقعه شیخ صدوق، افراد زیادی در اطراف آن به خاک سپرده شدند و مقبره‌های بزرگ و باشکوهی هم اطراف آن احداث شد. از مشاهیر دفن‌شده در ابن ‌بابویه می‌توان به علی‌اکبر دهخدا، غلامرضا تختی، میرزاده عشقی و موذن ‌زاده اردبیلی اشاره کرد.
امامزاده عبدالله نیز از معروفترین فضاهای آرامستانی تهران است که تعداد زیادی از مشاهیر علمی، ادبی و سیاسی در آنجا مدفون هستند. گمان می‌رود بقعه داخلی آن مربوط به دوره صفوی باشد. آرامگاه‌های خانوادگی واقع در محوطه این امام‌زاده به سبک معماری دوره قاجار، پهلوی اول و دوم ساخته شده‌اند امام زاده عبدالله را باید آرامستانی بیشتر مخصوص تهرانی‌ها و شهرریی ها دانست، چرا که بیشتر اهالی تهران مخصوصاً در دوره قاجاریه در این مکان دفن شدند. دفن مردگان مگر در گورهای از پیش خریداری شده در آن‌جا از دهه پنجاه متوقف شده‌ و این مجموعه در فهرست آثار ملی کشور نیز ثبت شده است. شناسایی فضاهای آرامستانی که از ارزش تاریخی برخوردارند و پیگیری ثبت آن ها در فهرست آثار ملی، از اصلی ترین اقداماتی است که باید به طور جدی انجام شود.
5. کدام سیاست در توسعه فضاهای آرامستانی صحیح است؟ متمرکز یا پراکنده؟ شاید بتوان اصلی ترین چالش آرامستان های شهر تهران را همین پرسش قلمداد کرد. توسعه فضاهای این چنینی باید به طور متمرکز، در تنها یک فضای گسترده و به طور واحد صورت گیرد، یا خیر سیاست صحیح آن است که متوفیان در نقاط پراکنده، با فضاهای محدود و به شکل غیر متمرکز تدفین شوند؟
واقعیت امر آن است که ارائه پاسخ به این پرسش کلیدی، نیازمند مطالعه دقیق، عمیق و انجام کار علمی و کارشناسی است. تا جایی که من مطلعم تا کنون در شهر تهران مطالعه جامعی در این باره صورت نگرفته و می توان انتظار داشت که با ادامه این روند، تهران در آینده ای نه چندان دور با موجی تازه از مسائل در این زمینه مواجه خواهد شد که شاید برای حل آن ها دیر شده باشد.