نقدی بر معماری و شهرسازی شهر تهران (2)

نقدی بر معماری و شهرسازی شهر تهران (2)

انبوه جمعیت سرازیر شده به کلانشهرها در کنار منافع تامین شده در تولید اتومبیل، نیز مشکلات کلانی را برای شهرهای امروز ایجاد نموده است. سلطه بلامنازع اتومبیل بر شهرها، وضعیت شهرها را تاجایی پیش برده است که بخش اعظمی از برنامهها و طرحهای شهری متاثر از این موضوع بوده و ترجیحات انسانی و اجتماعی را به کناری نهاده است. چنین امری در کنار عدم توسعه نظام حمل و نقل عمومی محور سبب شده است، که حتی افرادی که از تبعات منفی ناشی از تردد بالای اتومبیلهای شخصی در سطح شهر رنج میبرند، خود به ترویج این الگو پرداخته و خرید اتومبیل را نمادی از رفاه اجتماعی بدانند. لازم به ذکر است توسعه شریانهای عبور و مرور در شهر نظیر بزرگراهها و سامانبخشی به نظام حمل و نقل شهری امری مطلوب در مدیریت شهری به حساب میآید. اما، جانمایی نامناسب این معابر، ایجاد گسست فضایی در محلات و از بین بردن هویت جمعی شکل گرفته در کانونهای اجتماعی شهر، نه تنها به تخریب چهره و آسایش روانی مورد نیاز میپردازد، بلکه تعاملات اجتماعی را خدشهدار نموده و محلهمداری ارزشمند و هویتمند زندگی ایرانی ـ اسلامی را از بینمیبرد. بعلاوه جایگیری کاربریهایی با مقیاس عملکردی فرامحلهای و بعضاً فرا شهری در دل محلات از دیگر اقداماتی است که محرمیت فضایی را در محلات تهدید نموده و به واسطه آن امکان نظارت اجتماعی را در محلات از بین میبرد.

توجه به تجربیات موفق برخی کشورها قادر است در بسیاری موارد راهگشای امر باشد. اصولاً، رویکرد غلط تجربه صحیح و خطا در کشور امریست که لازمست از نظام مدیریتی حذف گردد! پروژه نواب به عنوان ملموسترین مثال چنین امری به تکرار رویکردی پرداخت که سالها پیش در کشوری نظیر فرانسه ناکارآمدی خود را ثابت کرده و تبعاتش نمایان شده بود. تکرار اقدامات سایر کشورها، فاقد کارشناسی امر و بومی سازی آن نه تنها از مشکلات امروزی شهرهای ما نمیکاهد بلکه همچون باری بر دوش نظام مدیریت شهری تدبیر اندیشی را دشوارتر نیز مینماید. هماکنون نیز در جای جای شهر شاهد تکرار سیاستهای شهرسازانهای هستیم که فاقد صلاحیت بودن روشن شده است. عدم فهم صحیح شهر ایرانی ـ اسلامی امروز فقط در بحث و جدل بر سر نماهای ساختمانهای در حال ساخت به چشم میخورد در حالیکه مجتمعهای عظیم تجاری روز به روز در حال ساخت بوده و روح آرامش شهر را مشوش مینمایند. تشدید روند تبدیل زمین های شهری به بزرگترین سرمایه اقتصادی شهروندان امروزه بیش از همیشه اثرات مخرب خود را در این جریان نمایان کرده است.

از دیگر بنیانهایی که از ریشه به فرهنگ ایرانی ـ اسلامی ما آسیب وارد مینماید، رویکرد های فرهنگی و آموزشی میباشد. منفی انگاشتن ارزشهای کهن فرهنگ ایرانیان مسلمان و ارج نهادن به فرهنگ و عادات غربی از کوچکترین واحدهای اجتماعی یعنی خانواده، از نامناسبترین فرهنگهای شکل گرفته در جامعه کنونی ما میباشد. نظام آموزش به نسلهای آینده به عنوان سرمایههای اصلی جامعه فردا که از بستر خانوادهها آغاز میگردد نیازمند توجهای بسیار درخور توجه است. عدم ارج نهادن به فرهنگ مشورت و آموزش پایههای زندگی جمعی در بستر خانوادهها، بعضاً سبب فراموشی لزوم شرکت در امور شهری توسط شهروندان میشود. چنین امری بگونهی پیوسته نقش ارگانهایی که متولی حضور شهروندان میباشند را نیز کمرنگتر نموده و فرهنگ تصمیمگیری شورایی را دچار اختلال میسازد. آگاهی از حقوق شهروندی و مراجع رسیدگی به آن، نه تنها شهروندان را به سوی حیاتی رضایتمندانهتر رهنمود خواهد ساخت، بلکه مسئولین را نیز در ارائه خدماتی بهتر یاری میرساند و از این حیث طرحهای بعضاً متناقض شهری که بستر سودجویی را فراهم آوردهاست نیز واقعبینانه تر و تحققپذیرتر خواهند بود. همچنین سامانبخشی به نظام آموزشی، به ویژه در رشتههای مرتبط با شهرهای ما که موضوع بحث حاضر میباشد، با تکیه بر ارزشهای ایرانی ـ اسلامی قدمی موثر در ساخت فردایی مطلوبتر خواهد بود. حضور دانشگاهیان و نخبگان در نظام مدیریت شهری، کلید از میان برداشتن بسیاری از تصمیمات نادرست میباشد.
حضور چنین اشخاصی در نظام هدایت امور شهرها نه تنها پایههای تئوریک اقدامات عملی معماری و شهرسازی را قوت میبخشد، بلکه زمینه را برای ابتکار و خلاقیت در حل مشکلات پیش رو فراهم میآورد. با توجه به لزوم همجهتی توسعه و پیشرفت با روند گسترش شهرهای امروزی ما، الزام بکارگیری ابتکارات و خلاقیت در عملیاتی نمودن ارزشها و فرهنگ ایرانی ـ اسلامی ما با بهرهگیری از فناوری روز، امری اجتناب ناپذیر است. همچنان که بسیاری از اصول مطلوب جهانی نظیر پایداری زیستمحیطی با طراحی اقلیمی بناها و شهرهای ما همخوان میباشد، لزوم استفاده از دانسته های روز جهان در ارتقا هرچه بیشتر جامعه امری است که قادر خواهد بود ما را در مسیری روشن به سمت فردایی بهتر رهنمون سازد. هماهنگی ارگانهای دخیل در نظام مدیریت شهر با هدف سرلوحه قرار دادن ارزشهای والای نظام جمهوری اسلامی به عنوان اساس و رکن بنا نهادن جامعه ای ایرانی ـ اسلامی، امری است که همواره آویزه گوش تمامی مسئولان و افرادی است که افتخار خدمت به مردم را دارا می باشند.