سیاست‏های حمل و نقل و فرهنگ شهری

سیاست‏های حمل و نقل و فرهنگ شهری

26 آذرماه، به پاس خدمات طاقت فرسای ناوگان خستگی ناپذیر حمل و نقل کشور، و برای آگاهی هرچه بیشتر جامعه، با نقش و جایگاه اساسی بخش حمل و نقل در اقتصاد ایران زمین، به عنوان «روز حمل و نقل» انتخاب شده است. این روز را به تمامی دست اندرکارانِ صنعت حمل و نقل کشور، به ویژه آنان که مسیرهای طولانی جاده ای، ریلی و هوایی را با پشتکاری شگفت انگیز طی می کنند تا در راه شکوفایی اقتصاد ایرانِ اسلامی گام بردارند، تبریک می گوییم.

حمل و نقل در فرهنگ لغات به عنوان فعل انتقال و جابه‏جایی از مکانی به مکان دیگر معنی شده و مهندسی حمل و نقل را می‏توان کاربرد ریاضیات و آمار برای جابه‌جایی مسافران و کالاها با استفاده بهینه از تجهیزات، ماشین آلات، مواد و انرژی‏های موجود در طبیعت معرفی کرد.

‏مشکلات مربوط به حمل و نقل در شهرهای بزرگ کشور ما روز به ‌روز در حال افزایش است که البته این امر به عنوان مشکل بسیاری از شهرهای بزرگ در نقاط مختلف دنیا شناخته می‏شود. مسائل ناشی از مصرف سوخت، آلودگی محیط زیست، اتلاف وقت، استهلاک وسایل نقلیه و مشکلات ناشی از هر یک از آنها از جمله موضوعاتی است که توجه متخصصان مختلف در این حوزه را به خود جلب کرده است.

از جمله پیشنهاداتی که به طور کلی و سنتی برای حل این مشکلات شده، افزایش زیر ساخت‏های شهری، توسعه خدمات حمل و نقل همگانی و مدیریت منابع و شرایط موجود، مانند کاهش تقاضای حمل و نقل از طریق گسترش خدمات رادیویی یا اینترنتی و یا موضوعات مربوط به مدیریت عرضه مانند برقراری تعادل در حمل و نقل و تلاقی عرضه و تقاضا بوده است.
از سوی دیگر، فرهنگ حمل و نقل و بهبود خدمات از جمله مهم‏ترین اولویت‏های پاسخگویان بوده و پس از آن دسترسی آسان به فرصت‏ها، به عنوان مهم‏ترین مشکل شناخته شده است. کارایی سیستم و هزینه‏ها نیز از جمله دیگر موارد مورد توجه است که البته در مورد هزینه‏ها، مدیران و شهروندان بیشتر از متخصصان نگرانی خود را نشان داده‏اند.

ترافیک و اخلاق شهروندی
در مورد حمل و نقل شهری در جایی مانند تهران، سوالی که همیشه ذهن مرا به خود مشغول می‏کرد، این بود که چرا با وجود همه توصیه‏هایی که در این زمینه می‏شود، قشر وسیعی از مردم همچنان از وسایل شخصی خود استفاده می‏کنند و آیا آنها با این کار خود، یک عمل غیراخلاقی انجام می‏دهند؟‏

شهروندان امروز ما منافع آنی خود را به منافع آتی‏شان ترجیح می‏دهند و این در حالی است که اخلاق شهروندی بیشتر به منافع آتی گره خورده است.

در غرب بر اساس معنایی که از"انضباط شهر" در دیدگاه‏های مختلف مطرح است، نقد نسبتاً وسیعی به مسئولین شهری درزمینه اعمال این انظباط وارد شده است اما در ایران تحقیقات مختلف نشان از آن دارند که تعداد بسیار اندکی از شهروندان احساس می‏کنند که در شهر تحت نظارت هستند. این یکی از مهم‏ترین ضعف‏های نظام مدیریتی است و باعث می شود ما با شهری کاملاً بی‏انضباط مواجه باشیم که در آن هرکاری انجام شود و درصورتی که به عرصه سیاسی مربوط نباشد، مشکلی پیش نیاید.

جامعه ما از ‏فرهنگ بالایی برخوردارند ولی شرایط و ساختارها برخی را وادار می‏کند که گاهی اقداماتی را برخلاف فرهنگ عمومی خود انجام دهند. به اعتقاد من، این نقد به مباحث عمومی درجامعه ما وارد است که چرا همواره مردم مورد نکوهش قرار می‏گیرند. حال آنکه برای مثال درشهری مثل تهران گاه شرایط سوار و پیاده شدن از اتوبوس و تاکسی به دلیل ازدحام جمعیت و شلوغی، به حدی مشکل‏زا است که می‏توان آن را حتی کاری ضد فرهنگی دانست چون باعث از بین رفتن کرامت انسانی و نوعی شهروندزدایی می‏شود. در چنین شرایطی، طبیعی است که استفاده از وسیله نقلیه شخصی به جای عمومی، عقلانی‏ترین راه حفظ شخصیت شهروند و ایجاد امنیت برای خود و خانواده تلقی می‏شود.

خیابان یکی از مکان های تعامل است، جایی است که مردم در آن قدم زده و با هم ارتباط بر قرار می‏کنند. حال آنکه ورود و سپس سلطه اتومبیل‏ها بر این فضا، باعث ایجاد فاصله و جدایی میان مردم شده و زندگی عمومی راتضعیف می‏کند. به تعبیر دیگر، در حالی که حتی راه رفتن در پیاده‏رو و در تماس بودن با بیگانگان، به خودی خود، عامل شکل‏گیری فرهنگ در جامعه بوده و به نوعی حیات شهری را شکل می‏دهد؛ اتومبیل شخصی و استفاده مداوم از آن، حامل فردگرایی در جامعه خواهد بود. من معتقدم در شرایط فعلی، وسایل نقلیه عمومی در تهران، به غیر از ساعات و مکان‏های خاصی که مشکلات در آنها زیاد می‏شوند، بد نیستند و فضای داخلی اتوبوس‏ها در بسیاری از ساعات روز، شکل دهنده تصویر زیبایی از یک فضای شهری است که در آن مردم با هم صحبت کرده و ارتباط برقرار می‏کنند.

مسأله حمل و نقل شهری در تهران و دیگر شهرهای بزرگ کشور، به نوعی گلوگاه ما شده است و در چنین شرایطی، ما هرگز نمی‌توانیم بدون فراهم کردن زیر ساخت‌ها،‌ خواستار تغییرات نرم‌افزاری شویم و در صورت اقدام در تامین زیرساخت‏هاست که می‌توان دید چگونه شهروندان هم مسائل و رفتارهای خود را در راستای توسعه شهری تنظیم می‌کنند.