علی اعطا
زلزله و آنچه باقی است...
هر بار زلزله می‌آید، مدتی سرگرم می‌شویم. قصد می‌کنیم طرحی نو دراندازیم. برای ایمن‌سازی عاجل بافت‌های فرسوده و ساختمان‌های بلندمرتبه و اماکن پرخطر دیگر، طرح و برنامه می‌ریزیم. دستگاه‌های مختلف، ارائه طریق می‌کنند و مدتی سرمان گرم است. بعد تدریجا فراموش می‌کنیم و موضوع دیگری و اولویت دیگری و قصه دیگری.
زلزله پنجشنبه‌شب هم شاید با ما چنین کند و دو سه‌ماهی، با چاشنی طنزی که بر اثر سلسله‌حوادث طبیعی و انسانی در یک‌سال گذشته به ذهن و زبان ما راه یافته، به آن پرداخته شود.
اما آنچه باقی است، مجموعه‌ای از نقاط ضعف مزمن و آسیب‌ها و مخاطرات بالقوه در حوزه ایمنی و مجموعه‌ای از پتانسیل‌های خطرزا در شهرها و به‌ویژه در پایتخت است.
مواجهه با زلزله در تهران، علاوه بر اقدامات عاجل در حوزه برنامه‌ریزی برای زمان بحران و پس از بحران، برنامه بلندمدتی نیاز دارد تا همچون میثاقی مشترک در دستور کار باشد.
تهران، روی مجموعه‌ای از گسل‌ها واقع شده است. ساختمان‌های زیادی در حریم این گسل‌ها قرار گرفته‌اند که برخی از این ساختمان‌ها، به لحاظ تقسیم‌بندی‌های رایج، به‌عنوان ساختمان‌های دارای اهمیت بالا و نیز، ساختمان‌های پرخطر شناخته می‌شوند. در سال‌های اخیر، نقشه این گسل‌ها و حریم آنها تا حدودی تدقیق شده است. برای ما روشن نیست که براساس کدام برنامه، با کدام زمان‌بندی و از طریق کدام ابزارهای قانونی، به موضوع ساختمان‌های واقع در حریم گسل‌ها توجه خواهیم کرد.
در بافت فرسوده شهر تهران که 3268هکتار مساحت دارد، حدود 15درصد از جمعیت این شهر زندگی می‌کنند؛ هرچند به لحاظ مساحت، حدود 5درصد از شهر را در برگرفته است. با یک نگاه اجمالی می‌توان دریافت که این مجموعه پذیرای آسیب در بحرانی همچون زلزله خواهد بود، که علاوه بر آسیب‌های کالبدی، تلفات انسانی نیز می‌تواند بسیار قابل تأمل باشد؛ چراکه به‌دلیل تراکم کالبدی و فیزیکی، راه‌های دسترسی به‌دلیل معابر باریک در این نواحی بسیار محدود خواهد بود.
علاوه بر آن، بیش از 3700قطعه ملکی که در حریم و بستر رودخانه‌ها قرار گرفته‌اند، در شرایط زلزله در معرض آسیب‌های مضاعف خواهند بود.
مجموعه پرتعدادی از ساختمان‌های ناایمن بلندمرتبه در مناطق مختلف شهر تهران وجود دارد که هر یک از آنها در مواقع بحران، می‌تواند به یک پلاسکوی بالقوه تبدیل شود. برای آنها چه برنامه‌ای داریم؟ در نخستین ماه‌های کار شورای پنجم، طرحی دوفوریتی با عنوان الزام شهرداری تهران به ارائه برنامه عملیاتی ایمن‌سازی ساختمان‌های بلندمرتبه در صحن به تصویب رسید. قرار بود شهرداری برنامه‌ای در حوزه ایمن‌سازی در 2وجه ایمن‌سازی در برابر حریق و ایمن‌سازی در برابر زلزله ارائه کند. بخش اول ارائه شد و بخش دوم، که می‌بایست معاونت شهرسازی و معماری تهران انجام می‌داد، معلق ماند. بارها پیگیری شد و نتیجه‌ای حاصل نشد. و روزمرگی و بی‌برنامگی مزمن مدیریت شهری در حوزه معماری و شهرسازی، همچنان کار دست همه ما داده و می‌دهد. حالا دیگر به وضعیت برخی تاسیسات و تجهیزات شهری و اماکن خاص و خطراتی که آنها را تهدید می‌کند اشاره نمی‌کنم.
مجموعه پردامنه‌ای از مخاطرات، تهران را در برابر زلزله آسیب‌پذیر کرده است. دستگاه‌های مختلفی که در ساختار مدیریت بحران عضویت دارند، در سال‌های اخیر از جنبه آمادگی‌های قبل، حین و پس از بحران، آماده‌تر و مؤثرتر بوده‌اند. اما در رابطه با برنامه‌های بلندمدتی که کالبد شهر را با وضعیت پرمخاطره شهر تهران متناسب کند، در شرایط قابل‌قبولی قرار نداریم.
