زهرا نژادبهرام:

بازآفرینی لاله زار و ضرورت کنش گری اجتماعی

احیاء و ساماندهی خیابان لاله زار سال هاست مورد توجه نخبگان و دغدغه مندان حوزه شهری بوده و به همین منظور نیز قريب به 25 جلد كتاب، 19عنوان مقاله و مجله و 12 عنوان پايان نامه تهيه و تدوين شده كه علاوه بر آنها «طرح بهسازي و بازسازي خيابان لاله زار» در سال 1373 توسط مهندسين مشاور صفامنش و همكاران، «طرح ساماندهي،بهسازي و نوسازي محورهاي لاله زار و فردوسي» در سال 1389 توسط اداره كل پژوهش هاي فرهنگي دانشگاه تهران و «طرح خيابان لاله زار تا باغ و خانه اتحاديه» در سال 1395 توسط مهندسين مشاور پويا مهر انجام شده است.

همچنین یکی از پروژه های 8 گانه اولویت دار دکتر حناچی، شهردار منتخب تهران ساماندهی محور لاله زار بود و در همین راستا با پیگیری معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران و به کارفرمایی مدیریت بافت و بناهای تاریخی، مشاور بعد پویا شهر اقدام به تهیه طرح ساماندهی محور لاله زار نمود که این مطالعات حاصل فراتحلیلی از مجموعه مطالعات گذشته بوده و با پیگیری کمیته شهرسازی شورا و به منظور نقد و بررسی و ارائه پیشنهادات در حضور کلیه ذی نفعان به بحث گذاشته شد. آنچه در جریان بررسی طرح تهیه شده فهم شد، تمرکز عمده بر اقدامات کالبدی و تهیه طرح های اجرایی برای جداره و کف بوده در حالی که این واقعیت غیر قابل انکار را نادیده انگاشت که صرف چراغ هاي روشن و رفت و آمد افراد به هر دليل و عنواني يك معبر يا فضاي شهري  داراي سرزندگی، پویایی و جريان زندگي نخواهد شد، بلكه توجه توامان به وجوه مختلف اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي در كنار كالبد و معماري فضا، بستر لازم را برای شكل گيري جريان زندگي فراهم مي آورد. محور لاله زار(شامل لاله زار شمالی و جنوبی) با به كارگيري فعاليت هاي متنوع فرهنگي و فراغتي مي تواند به عنوان يك پهنه فرهنگي در شهر حضور فعال داشته باشد. به عبارت دیگر رویکرد بنیادین حاکم بر برنامه ساماندهی محور لاله زار ، بایستی متمرکز بر حوزه اجتماعی باشد. بديهي است فعاليت هايي همچون موزه هاي سينمايي، كتابخانه هاي تخصصي، مراكز آموزشي، دفاتر خدمات سينمايي، استوديو توليد فيلم، كافه ها و پاتوق ها و فعال شدن دفاتر مجلات و روزنامه ها در اين محدوده به خوبي قدرت تغيير خيابان را به عنوان يك محدودۀ زنده و پويا دارد. تنها در چنين وضعيتي است كه محور لاله زار به يك مقصد شهري فعال بدل خواهد شد در اين راستا كاربري هاي خدماتي مكمل فرهنگي مي توانند در قطعات پيراموني و در طول محور و يا در درون بافت اتفاق افتد. براي جريان داشتن زندگي در خيابان بايستي كاربري هايي را پيشنهاد كرد كه در تمام اوقات شبانه روز مورد استفاده قرار گيرند. بدين منظور ايجاد پانسيون هاي دانشجويي و غير دانشگاهي به علت نزديكي خيابان به دانشگاه تربيت معلم و آزاداسلامي و ... نیز ميتواند مثمرثمر باشد.

در همین راستا ضمن تاكيد بر اثرگذاری مثبتِ اقدامات مديريت شهري در رابطه با تملك خانه اتحاديه و تئاتر نصر، باید اذعان داشت مادامی که رویکرد طرح از بازآفرینی محور لاله زار مبتنی بر پتانسیل ها و ظرفیت های موجود به دور بوده و متمرکز بر مبانی نظری احیاء مجدد و باز زنده سازی باشد، به دلایل متعددی از جمله وجود ذینفعان قدرتمند ، عدم وجود بسترهای لازم فرهنگی و تعارضات جدی در این زمینه و...  دستیابی به اهداف و چشم انداز مورد وفاق، در هاله اي از ابهام خواهد بود. لذا ضرورت دارد با توجه به حساسيت هاي متعددي كه در فرآيند انجام كار وجود دارد ، همه ذي نفعان (كه به تناسب حوزه نفوذ و ميزان اهميت و نقش، هر كدام وزن معيني ميگيرند) به مشاركت طبيده شوند و بازآفرینی لاله زار به عنوان محصول نهایی ، از تقریب ادارک بین الاذهانی پدید آید. بررسي ها نشان ميدهد كه سهم قابل توجهي از املاك با هويت خيابان لاله زار تحت مالكيت ستاد اجرايي فرمان امام(ره) و دانشگاه تهران قرار دارد، اين دو گروه در كنار صنف الكتريكي و ساكنين حاضر در وضع موجود خيابان، از مهمترين ذي نفعان طرح محسوب مي شوند و مقتضي است كه اصول مانيفستي محور لاله زار  با مشاركت تمامي ذينفعان تهيه و تدوين گردد.

دراین رویکرد توجه به ایجاد فضاهای تعاملی قابل دسترس برای عموم موجب می‌گردد ضمن مقصد‌گونه بودن لاله‌زار شاهد فضاهای تعاملی در هر نقطه از آن باشیم.

موتور حرکت در خیابان لاله زار از گذشته پیوستگی جدی با میدان توپخانه و محور جمهوری و بهارستان و فردوسی داشته اگر این موتور حرکتی در طرح باز افرینی مورد توجه باشد این امکان را فراهم می کند که تصویری متعادل از حرکت و مقصد و مکث را برای این حوزه طراحی کند .اساسی ترین کانون درباز افرینی محور لاله زار ضمن توجه به منافع ذی نفعان نه بازگشت به حیات تاریخی ان بلکه بهره گیری از این ظرفیت جهت ایجاد موتوری برای باز افرینی است .ازاین رو ستاد ساماندهی لاله زار که به ریاست شهردار تهران فعال شده نیازمند تبیین اصول و راهبردها و رویکردها است که یقینا این مهم صورت پذیرفته اما نیازمند اطلاع رسانی و طرح ان برای صاحبنظران و شهروندان است تا بتواند با اتکا به این ظرفیت ها کارکرد لازم اجتماعی – اقتصادی را در این محور در جهت باز زنده سازی تعریف کند .

تصویر لاله زار کنونی با تصویر گذشته تاریخی اش فاصله زیادی دارد و باز افرینی ان این فرصت را به محور لاله زار می دهد که تصویر اینده را دریک رویکرد نوین با اتکا به عناصر تازه زندگی شهری پیوند بزند و خروج ساکنان را که سالهاست دراین محوربه چشم می خورد را متوقف ساخته و فضای بازگشت را برای علاقمندان و ساکنان جدید مهیا کند

کارکرد محور لاله زار در پیوند با عناصر بصری و عملکردی وقتی تحقق پیدا می کند که انتظار از بازگشت را به معنای تعریف زندگی تاریخ ان تعریف نکنیم بلکه تلفیقی از عناصر تاریخی و عناصر جدید تبیین کنیم

خانه اتحادیه فرصتی کم نظیر برای ایجاد این فضای تعاملی است که ضمن بازگشایی خیابان برای عموم مردم فرصت باز افرینی حیات شهری را برای لاله زار در ضلع جنوبی فراهم میکند این مهم می تواند در کاربری های متکی بر این حوزه تبیین شود و با عناصر احیا کننده در کوجه های عرضی متصل به لاله زار فرایند انرژی زایی محله های را تقویت کند و کار کرد فرا محله ای این خیابان را با عناصر محله ای پیوند بدهد اگر چه این مهم نیازمند ایجاد کانون های دیگر نظیر سینما نادری و مسجد لاله زار نیز هست که هرکدام به عنوان کانونی برای مکث و تعامل اجتماعی باشند

در نهایت لاله زار را با هویت جدید ان باید تعریف کرد و از عناصر سرمایه ای ان در گذشته و امروز باید استفاده کرد تا بتوانیم با فراتحلیل حاصل شده که در ستاد ساماندهی در دستور کار قرار گرفته بستری از باز افرینی را برای رفع فرسودگی و احیا تبیین نمود

رئیس کمیته شهرسازی شورای اسلامی شهر تهران

اعتماد 30/07/98