ریشه های برج باغ
ریشه های برج باغ
نقش پنهان محمود احمدی‌نژاد و مهدی چمران در ماجرای برج - باغ‌ها چه بود؟
در دیداری که اخیرا با همکاران روزنامه سازندگی داشتم، این سخن مطرح شد که به صورت هفتگی، سلسله یادداشت‌هایی برای انتشار در روزنامه بنویسم. این فرصت را مغتنم می‌دانم، چراکه طیف مخاطبین روزنامه سازندگی، عمدتا آن دسته از شهروندان هستند که فراتر از ساحت خبر و گزارش‌های خبری، در جستجوی لایه‌هایی عمیق‌تر از سطح رویدادها هستند. این فرصت، امکانی برای نگاه تحلیلی به برخی موضوعات جاری فراهم می‌آورد تا به بررسی ابعاد و زوایای پیدا و پنهان برخی مسایل حوزه شهر و مدیریت شهری بپردازیم.
ازجمله موضوعاتی که در طول عمر بیست ماهه شورای پنجم، مستمرا در تیررس قضاوت و پیگیری رسانه‌ها، تشکل‌های مردم‌نهاد، کارشناسان و صاحبنظران حوزه شهری بوده است و در مقاطعی، جریان فراگیر افکار عمومی نسبت به آن واکنش نشان داده است، چگونگی مواجهه شورای پنجم با مساله باغ‌های تهران است. این مساله به ویژه از آن جهت مورد توجه رسانه‌ها و افکار عمومی است که حفاظت از باغ‌های تهران و اصلاح و لغو ضوابط برج‌سازی در باغ‌های تهران، ازجمله دغدغه‌های لیست امید بوده است. مجموعه مقرراتی که در سال‌های ۸۲ و ۸۳، در دومین دوره شورای اسلامی شهر تهران و در مقطع مسئولیت محمود احمدی‌نژاد در قامت شهردار تهران، بنیان نهاده شد. تلاش می‌کنم در چند یادداشت متوالی، تحلیل روشنی از آنچه در دو دهه اخیر بر باغ‌های تهران رفته است، ارائه کنم. این بررسی و تحلیل، بر عناصری از چهار حوزه حقوقی، شهرسازی، فنی-ساختمانی و اقتصادی و برهم‌کنش آنان استوار خواهد بود. از سوی دیگر، بررسی نقش بازیگران عرصه باغ‌های تهران و میزان اثرگذاری هریک، سرفصل مهمی برای فهم صحیح از واقعیت موجود است که به آن اشاره خواهم داشت.
پنج اقدام شورای پنجم
شورای پنجم از ابتدای دوره خود، یعنی از یکم شهریور ۹۶ تاکنون، در مواجهه با مساله باغ‌های تهران حداقل پنج نقطه عطف قابل بررسی و واجد اهمیت را شکل داده است.
در شهریور نود و شش، یعنی در آغازین روزهای خود که طرحی با امضای تعدادی از اعضای شورا، به منظور لغو ماده سیزدهم مصوبه شورای دوم (که مفهوم برج باغ از آن برداشت می‌شود)، تهیه و تقدیم هیات رئیسه شد.
در بیست‌و‌دوم اسفند نود و شش، زمانی که طرح تهیه شده در شهریور ماه، پس از شش ماه کش و قوس و تلاش در جهت اقناع و اجماع‌سازی، سرانجام در صحن علنی مطرح و تصویب شد. این مصوبه با عنوان «لغو مصوبه اصلاحیه و تکمیل (جایگزین) مصوبه دستورالعمل ضوابط اجرایی مربوط به چگونگی اجرای ماده یکم قانون حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها...» در فضای رسانه‌ای، به مصوبه لغو برج باغ شهرت یافته است.
مصوبه برنامه پنجساله سوم شهر تهران که در دی ماه سال ۹۷ برای دوره اجرای ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ به تصویب رسید. مصوبه برنامه پنج ساله سوم، به شرط تامین لوازم آن، می‌تواند در طول دوره اجرای برنامه، جهت‌گیری کلی مدیریت شهری را نسبت به مقوله حفاظت و صیانت از باغات هدایت کند.
مصوبه‌ای تحت عنوان «پیشنهاد به شورای‌عالی شهرسازی و معماری جهت بازنگری و اصلاح «دستورالعمل ماده ۱۴ قانون زمین شهری (پیوست شماره ۳ سند طرح جامع شهر تهران)» که در هفتم اسفند نود و هفت به تصویب رسید. این مصوبه، باتوجه به تکلیفی که شهرداری تهران، بر اساس مصوبه بیست و دوم اسفند ۹۶، عهده‌دار آن شده بود، در قالب لایحه‌ای تهیه و تدوین و به شورا ارائه شد.
مصوبه‌ای با عنوان «پاسخ به استفساریه چگونگی اقدام برای املاک باغاتی که نسبت به ارائه نقشه و پرداخت عوارض صدور پروانه اقدام نموده‌اند و نیز باغات دارای رای قضایی...». این پنجمی، در قالب لایحه استفساریه‌ای، درخواست تعیین تکلیف برای آن دسته از پرونده‌هایی را می‌کرد که در زمان لغو مصوبه موسوم به برج باغ، در بیست و دوم نود و شش، پرونده‌های جاری در شهرداری تهران بوده‌اند.
به‌رغم مجموعه تلاش‌های شورای پنجم در این حوزه، مصوبه پاسخ به استفساریه در فضای عمومی و رسانه‌ای، موجب شکل‌گیری ابهامات، سوء‌تفاهم‌ها و هجمه‌های کم‌سابقه نسبت به این شورا شد. آن هم در شرایطی که این شورا، پس از یک دوره ۱۴ ساله غلبه ضوابط غیراصولی و غیرقابل دفاع بر ضوابط ساخت‌و‌ساز در باغ، در همان نیمه نخست استقرار، نسبت به لغو مصوبه ویرانگر برج باغ، اقدام کرده بود و این امر، همچنان ازجمله نکاتی است که منتقدان در برابر آن، سیاست سکوت را در پیش گرفته‌اند.
لایحه محمود احمدی‌نژاد
در آبان ماه ۸۲، لایحه‌ای در رابطه با تجدیدنظر در ضوابط اجرایی مربوط به چگونگی اجرای ماده یکم قانون حفظ و گسترش فضای سبز در شهر تهران، از سوی شهردار وقت، محمود احمدی‌نژاد، به شورا ارائه می‌شود و این لایحه، در بیست و نهمین جلسه رسمی و علنی و فوق العاده شورا در تاریخ ۲ آذر ۹۲، اعلام وصول می‌گردد و در تاریخ ۳ آذر، به کمیسیون شهرسازی، فنی و معماری شورا، به عنوان کمیسیون اصلی ارجاع می‌شود. بعد از دریافت گزارش کمیسیون، بررسی موضوع در دستور جلسه پنجاه و سومین جلسه شورای دوم قرار می‌گیرد و با دوازده رای از چهارده عضو حاضر در جلسه به تصویب می‌رسد و در تاریخ ۲۷ فروردین ۸۳ به شهردار وقت ابلاغ می‌شود. این لایحه، پس از جابه‌جایی‌هایی در مواد و تبصره‌ها، بار دیگر در تاریخ ۲ خرداد هشتاد و سه، به شهردار وقت ابلاغ می‌شود.
به‌رغم آنکه ترکیب برج-باغ، بعد از ابلاغ این مصوبه بود که در ادبیات مدیریت شهری متولد شد، اما در سرتاسر این مصوبه، ترکیب برج-باغ یا چیزی شبیه به آن به چشم نمی‌خورد.
آنچه به نام برج-باغ شناخته شد و تبدیل به گونه‌ای تازه – و البته ناخوانده - در ادبیات مدیریت شهری و تا حدی معماری شد، فارغ از ابعاد حقوقی آن، بر مبنای ایده‌ای شکل گرفت که در قطعات باغی، در سطح کوچک‌تری از قطعه زمین در تملک (به نسبت زمین‌های غیرباغ)، بنا احداث شود و کاهش در سطح اشغال، از طریق افزایش تعداد طبقات (ده، یازده و یا بیشتر) جبران شود.
در مصوبه‌ای که در دوم خرداد هشتاد و سه از سوی مهدی چمران رئیس وقت شورا، به شهردار وقت محمود احمدی‌نژاد ابلاغ شد، در ماده ۱۳ آن، می‌گوید:
«به منظور حفظ، نگهداری و احیای باغات و زمین‌های مشجر، سطح اشغال بنا در این گونه املاک و اراضی معادل سی درصد مساحت و تراکم ساختمانی مجاز آن بیست درصد بیشتر از تراکم مسکونی منطقه‌ای برای املاک و اراضی غیرباغ (املاک و اراضی مشابه مجاور) خواهد بود.»
تبصره همین ماده، می‌گوید: «مالکین اینگونه املاک و اراضی می‌توانند در صورت احراز سایر شرایط با رعایت ضوابط و مقررات بلندمرتبه‌سازی و احداث مجتمع‌های مسکونی، از مزایای مربوطه برخوردار شوند.»
این مصوبه که در قالب لایحه‌ای به شورا ارسال شده و به تصویب می‌رسد، در دوم خرداد هشتاد و سه به شهرداری جهت اجرا ابلاغ می‌شود.
