برای نخستین بار؛ الزام شهرداری تهران به برنامهریزی «هنر عمومی» در برنامة شهر تهران
برای نخستین بار؛ الزام شهرداری تهران به برنامهریزی «هنر عمومی» در برنامة شهر تهران
در اقدامی پیشرو با پیشنهاد کمیتۀ هنر شورای شهر تهران و با پیگیری و همراهی کمیسیون فرهنگی و اجتماعی و همرأیی اعضای شورای شهر تهران، مادهای جداگانه با موضوع «هنر عمومی» در برنامة پنجسالۀ سوم شهر تهران به تصویب رسید.
این روزها سومین برنامة پنجسالۀ شهر تهران در صحن شورای شهر تهران در دست بررسی و تصویب است. پس از گذشت سه ماه از بررسی کمیتهها و کمیسیونهای تخصصی شورای شهر تهران، از هفتة گذشته لایحة نهایی این برنامه در صحن شورای شهر به رأی گذاشته شده است. کمیتة هنر نیز به عنوان یکی از کمیتههای زیرمجموعة کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران، فرآیند ارزیابی، بررسی و اصلاح را در خصوص مادههایی از برنامه که با «هنر» در شهر تهران در پیوند هستند از سر گرفت و بر پایۀ پژوهشها و کاستیها در زمینۀ هنر، مادهای در ارتباط با هنر عمومی در شهر تهران پیشنهاد شد که در جلسة روز گذشتة صحن علنی شورا به اتفاق آرا به تصویب رسید.
به موجب این ماده شهرداری تهران برای نخستین بار باید برنامۀ عملیاتی و راهبردی هنر عمومی در تهران را تا پایان سال 98 تدوین و به شورای شهر ارائه کند.
تاکنون، سازوکارهای شهرداری تهران چنین بوده است که هرکدام از سازمانهای همپیوند با موضوع هنر در بدنة شهرداری بهصورت اقتضایی و مستقل از یکدیگر، برنامهها و اقداماتی را دنبال کرده و به انجام میرساندند که چنین رویهای در طی سالها به افزایش موازیکاریها و عدم تحقق رویکرد یکپارچه نسبت به موضوع هنر شده است. با تدوین چنین برنامهای، میتوان امید داشت که از این پس سیاستهایی یکپارچه میتوانند جایگزین عملکردهای اقتضایی باشند و ملاک مشترکی برای فعالیتهای سازمانها و شرکتهای دستاندرکار هنر در شهر تهران، پیش روی بگذارند.
هنر عمومی گونهای از هنر است که اغلب در فضاهای عمومی شهری به انجام میرسد، در تلاش برای دسترسپذیرتر کردن هنر برای همگان و تغییر نقش شهروندان از مصرفکنندگان آثار هنری به تولیدکنندگان آن است. از راه هنر عمومی تلاش میشود تا تجربۀ آفرینش هنری نه برای گروه ویژهای از جامعه بلکه برای همۀ مردم دسترسپذیر باشد و بر آن است شهروندان در فرآیند خلق آثار هنری هم سهمی داشته باشند و بتوانند در قالب این آثار و پروژهها انگارههای مشترک جمعیشان را بیآفرینند و نمایان کنند. به سخن سادهتر، «هنر عمومی باید برای مردم باشد و توسط مردم بهوجود بیاید.»
پرداختن به موضوع هنر عمومی در مادۀ پیشگفته با توجه به این نکتهها صورت گرفته است که رویکردهای کلی تدوین برنامه راهبردی و عملیاتی هنر عمومی را تعیین میکنند: این برنامه باید بتواند تا بر کارکردهای گوناگون هنر عمومی تأکید کند و نمایانگر تواناییهای چندگونه و چندگانۀ جامعۀ شهروندان تهرانی باشد. از اینرو گوناگونی فرمها و موضوعهای آثار هنری باید مورد توجه قرار گیرد. بر پایۀ مادة مصوب، در این برنامه همچنین باید تلاش شود تا با توجه به الگوهای مشارکتی، نقشآفرینی بازیگران مختلف بهویژه شهروندان را به رسمیت شناخته شده و به رویکرد فرآیندی در هنر توجه شود. چرا که در هنر عمومی «فرآیند» در مقایسه با «فرآورده» در اولویت قرار میگیرد و چگونگی تولید آثار و پروژههای هنر عمومی نیز مورد توجه است. هنر عمومی از شتابزدگی به دور است و بر این است تا از مخاطبان هنر انحصارزدایی نماید.
افزون بر اینها، در تدوین این مادة برنامهای جنبههای روشی نیز مورد توجه قرار گرفتهاند که دیگر سیاستهای هنر عمومی در شهر تهران را نمایندگی میکنند: نخست آنکه، در چارچوب این برنامه باید شاخصهای مکانیابی آثار هنری با تأکید بر دسترسپذیرتر کردن این آثار برای همگان تدوین گردد تا بتواند تعریفکنندۀ ارتباط معنایی میان اثر و فضای پیرامونی آن باشد. دو، شهرداری باید برای سفارش، گزینش، انجام، تأمین مالی و نگهداری از آثار و پروژههای هنر عمومی فرآیندهایی روشن تدوین و کار واحدهای گوناگون شهرداری را مشخص کند.
«هنر عمومی» در برنامة شهر تهران میتواند مجالی فراهم آورد برای تغییری که دیگر هنر ابزاری فقط در خدمت تزئین فضاهای شهری و پوشاندن خطاهای برنامهریزی شهری نباشد و هویت مستقلی برای آن قائل است. هویتی که میتواند کارکردهایی از جمله پرورش خلاقیت، همبستگی اجتماعی، بهبود پیوندها و حتی تغییر اجتماعیِ سازنده را به همراه داشته باشد.