در دنیای مدرن به دلیل حمایت از حقوق مردم، شفافسازی امور نهادینهشده است. تعریف شما از شفافیت چیست؟

اینکه تعریف درستی از شفافیت داشته باشیم بسیار مهم است و نباید آن را با چیز دیگری خلط کنیم. تعریف جهانی شفافیت به معنای انتشار عمومی، سیستماتیک و استاندارد اطلاعات است. اگر هر یک از این ارکان در انتشار اطلاعات اتفاق نیفتد، شفافیت اتفاق نخواهد افتاد. نکته اول انتشار عمومی اطلاعات است؛ بسیار دیدهشده که وقتی ما از مدیران در شهرداری تهران میخواهیم که دادهها باید شفاف شوند میگویند: دادهها شفاف است و هر گزارشی را که بخواهید برای شما ارسال خواهیم کرد؛ باید توجه کرد که تعریف شفافیت این نیست که فرایند برای آنهایی که درگیر ماجرا هستند روشن باشد، بلکه منظور از شفافیت انتشار عمومی اطلاعات است که همه شهروندان به آن دسترسی داشته باشند، نه اینکه وقتی شورا درخواست کرد گزارش شفاف ارائه شود. نکته دوم انتشار سیستماتیک اطلاعات است، یعنی اطلاعات بارگذاری شده روی سایت همیشه باید بهروزرسانی شده باشند. به عبارتی انتشار اطلاعات باید سیستماتیک باشد و از سامانههای مربوطه درباره استفاده از آن فراخوان شود و اگر اتفاقی افتاد عامل انسانی در عدم یا تأخیر انتشار مؤثر نباشد. سومین نکته استاندارد بودن است؛ در ارائه گزارش حتماً باید فرمت استاندارد رعایت شود و هر گزارش با هر فرمتی نامش شفافیت نیست. بودجه دولت در قالب پیدیاف به مجلس ارائه و در دسترس عموم قرار میگیرد، ولی فایل پیدیاف استاندارد انتشار اطلاعات نیست. شهرداری تهران در دوره پنجم برای اولین بار بودجه شهرداری، لایحه و مصوبه بودجه را در قالب «فایل اکسل» روی وبسایت شفاف منتشر و در دسترس عموم قرار داد؛ همچنین بقیه اطلاعاتی که در وبسایت شفاف در دسترس عموم قرار میگیرد قابلیت خروجی گرفتن اکسل دارد.

متأسفانه در کشور بعضاً شفافیت با افشاگری خلط میشود. این در حالی است که این دو باهم متفاوت هستند و هر کدام کارکردهای خاص خود را دارند و نمیتوانند جایگزین یکدیگر باشند. افشاگری به معنای افشای موردی موارد فساد یا تخلف است و کاهش اعتماد عمومی را در پی دارد، اما شفافیت به افزایش اعتماد عمومی جامعه میافزاید. تفاوت بعدی این دو در این نکته است که معمولاً افشاگری در زمینه مقابله با رقبای سیاسی به کار میرود، اما شفافیت مربوط به خود فرد یا نهادی است که خودش، خودش را شفاف کرده و در معرض پاسخگویی قرار میدهد و به رسانهها هم اجازه مطالبهگری میدهد. ما در شورای شهر و شهرداری تهران برای جذب یاریگری مردم در نظارت همگانی شفافیت را در دستور کار قراردادیم و اولویت میدانیم. متأسفانه در دورههای گذشته فساد در مجموعه شهرداری تهران نهادینه و ریشهدار شده بود که اراده 21 نفر اعضای شورا مقابله با آن را کفایت نمیکرد، به همین دلیل ما تصمیم گرفتیم تا اطلاعات را با عموم شهروندان به اشتراک بگذاریم و از آنها دعوت کرده و خواهیم کرد که شورای شهر را به عنوان نهادی نظارتی در زمینه مقابله با فساد یاری کنند.

    راهبرد شورای پنجم برای شفافیت امور مالی چیست؟

شورای پنجم بر اساس مطالعاتی که انجام داده، چند گلوگاه فساد در شهرداری تهران را شناسایی و تلاش کرده است تا اقداماتی در این حوزه انجام دهد. یکی از گلوگاههای مهم که در گذشته فساد و تخلف زیادی در آن وجود داشت، حوزه مالی و قراردادها بود. در این حوزه اقدامات زیادی صورت گرفته و همچنان در حال انجام است. دراینباره اطلاعات انواع قراردادهای کلان شهرداری تهران اعم از درآمدی، مشارکتی و هزینهای منتشر و بر روی وبسایت شفاف قرارگرفته است. در مرحله بعد انتشار قراردادهای متوسط در دستور کار خواهد بود. در حوزه عملکرد مالی مصوبات بودجه، عملکرد مالی شهرداری تهران اعم از عملکرد درآمد و هزینه ماهانه و عملکرد بودجه در قالب استاندارد را منتشر کردهایم. همچنین در حوزه واحدهای تابعه اولین گام شفافیت انتشار عمومی صورتهای مالی شرکتها و سازمانهای مالی وابسته به شهرداری تهران است که برای اولین بار بر روی وبسایت شفاف از سال 90 تا 97 منتشر شد. حوزه دیگری که به عنوان گلوگاه فساد شناساییشده، حوزه شهرسازی است که دو اقدام مهم در این زمینه صورت گرفته است. نخست اطلاعات تمام پروانههای ساختمانی صادره از سال 97 به بعد روی نقشه تهران در دسترس شهروندان قرار گرفت تا شهروندان خود نظارت همگانی بر تخلفات شهرسازی داشته باشند و بتوانند در حیطه محل زندگی خود اطلاعات ساختمانهای در حال ساخت را بر روی نقشه مشاهده کنند و اگر متوجه تخلفی شدند آن را به مراجع نظارتی شهرداری تهران اطلاع بدهند.

اقدام دوم هوشمندسازی کامل پروانه صدور است که در دستور کار است و در آینده تکمیل خواهد شد و برای اولین بار درخواست پروانه تخریب و نوسازی کاملاً به صورت تمام الکترونیک از طریق وبسایت شهرداری تهران و حساب شهروندی «تهرانمن» برای همه شهروندان تهرانی فراهم خواهد شد و دیگر ضرورت ندارد رفتوآمد به شهرداری صورت گیرد، زیرا این فرایند کامل خواهد شد تا شهروندان بتوانند به صورت الکترونیک و از طریق حساب شهروندی فرایند صدور پروانه را پیگیری کنند. حذف مراجعات غیرضروری عامل مهم و مؤثر درزمینه کاهش فساد و تخلف است. همچنین به شهروندانی که اکنون پرونده فعال در حوزه شهرسازی دارند این امکان را دادهایم تا اطلاعات پرونده خود را از طریق حساب شهروندی پیگیری کنند. سفرهای خارجی کارکنان و اطلاعات مدیران شهرداری از دیگر مسائلی است که در بحث تعارض منافع روی وبسایت شفاف منتشرشده است.

   به نظر شما شفافیت چقدر در کاهش فساد و سوءاستفاده و از بین بردن رشوه مؤثر است؟

اگر شفافیت با تعریفی که گفته شد اجرا شود به دو دلیل در کاهش میزان فساد مؤثر است. نخست اینکه انتشار عمومی اطلاعات مدیران را در تصمیمگیریهای متخلفانه محتاط میکند چون شفافیت به جای مقابله با متخلف از اصل تخلف پیشگیری میکند. به این صورت که اگر قراردادی قبلاً با بدهبستان، تخلف و... انجام میشد اکنون هزاران چشم شهروند این قرارداد را میبیند تا بداند بندهای لازم رعایت شده یا خیر. دیگر اینکه اگر شفافیت سیستماتیک و فرایندها کاملاً الکترونیک باشند چون فرایندها از حالت دستی، دفتری و حضوری به فرایندهایی تمام الکترونیک و غیرحضوری تبدیلشده است، در از بین بردن رشوه مؤثر خواهد بود. باید ابتدا فرایندها را الکترونیک و سپس به صورت سیستماتیک اطلاعات را منتشر کرد، ولی الکترونیک شدن مقاومت زیادی را به دلیل کاهش فساد و بدهبستانهای مالی در میان مراجع ذینفع ایجاد میکند. ما باید در نظر داشته باشیم که شفافیت یکشبه ایجاد نمیشود، زیرا در کوتاه مدت نمیتواند احساس عمومی شهروندان را نسبت به نهادی که طی مدت طولانی متهم به فساد بوده تصحیح و ادراک عمومی فساد را در مخاطب کاهش دهد. گرجستان کشوری بود که فساد در آن بسیار بالا بود، اما با اصلاحاتی که این کشور انجام داد فساد را بهطور محسوس کاهش داد، بهگونهای که گرجستان اکنون به عنوان کشوری که اعتماد شهروندانش به سازمانهای دولتی به آن بازگردانده شده شناخته میشود.

   تفاوت شورای پنجم با شورای چهارم در زمینه شفافیت چیست؟

اولویت شورای پنجم شفافیت است. من نمیدانم در دوره قبل در زمینه شفافیت اقداماتی انجامشده یا خیر؟ در مجموعه شهرداری تهران اقدامات بیشتر از جهت شفافیت بخشی درونی و الکترونیک شدن فرآیندها بوده تا شفافیت به مفهوم عام. تفاوت عمدهای که شورای پنجم با شورای چهارم دارد این است که در شورای چهارم در هفته یک جلسه شورا غیرعلنی و بدون حضور رسانهها برگزار میشد، ولی ما در شورای پنجم فقط یک جلسه غیرعلنی داشتیم که دلیل آن این بود که مراجع نظارتی دوره قبل مدیریت شهری گزارشهایی را ارسال کرده بودند که باید شورا آنها را بررسی و نظارت میکرد و به دلیل محرمانه بودن گزارشها، مجبور به برگزاری جلسه غیرعلنی شدیم. واقعیت این است که شفافیت نهال نورسیدهای است که هنوز برای تبدیل شدن به درختی تنومند که دورههای بعدی نتواند آن را از ریشه دربیاورد و به کناری بیندازد نیازمند تلاش بسیار است. یکی از اتفاقات مهم که باید بیفتد این است که تغییرات پایدار شوند، این مهم در ارتباط با مطالبهگری جامعه مدنی و شهروندان در زمینه شفافیت است. امیدوارم اقدامات دورهی پنجم در رابطه با شفافیت با حساسیت بیشتر رسانهها مورد رصد پایدار و مطالبه مردم تهران قرار گیرد که در این فرایند لازم است رسانهها کمک کنند تا تغییرات برگشتناپذیر شوند.