آفتاب یزد گزارش داد؛
پلاسکو در کمین است!
مسئولان مختلفی از وجود ساختمان‌های ناایمن بسیاری در تهران خبر می‌دهند که هر کدام ممکن است باعث بروز حادثه‌ای مثل پلاسکو شوند. مدیران و ناظران شهری در مورد اینکه برای این ساختمان‌ها چه کرده‌اند می‌گویند: « شرایط فعلی برای برخورد سخت، مناسب نیست! »
سال ۹۵، طبقه دهم ساختمان 17 طبقه‌ای پلاسکو دچار سانحهآتش سوزی شد و در نتیجه این اتفاق، این ساختمان فرسوده و البته مرتفع فرو ریخت. این سانحه با مجموعه اتفاقاتی که به‌دنبال آن رخ داد تبدیل به یک فاجعه شد. اما داستان به همین جا ختم نمی‌شود زیرا هنوز پلاسکوهای زیادی وجود دارند که هر روز و هر لحظه ممکن است دچار چنین سوانحی شوند و فاجعه جدیدی را رقم بزنند. چنانچه زنجیره رویدادهایی که به‌دنبال یکدیگر خطرپذیری و عدم ایمنی را افزایش می‌دهد، قطع نشود وقوع سانحه قطعی است. بنابراین قطع مجموعه رویدادهای زمینه‌ساز وقوع سانحه در هر مرحله می‌تواند اقدامی موثر در حصول ایمنی باشد. با از سر گذراندن تجربه پلاسکو در این چند سال مسئولین از اقدامات زیادی برای جلوگیری از تکرار چنین فجایعی خبر دادند ولی آیا واقعا اقدام موثری صورت گرفته است؟ ساز‌ه‌های ناایمن شناسایی شده‌اند و نسبت به ایمن‌سازی آن‌ها ترتیبات لازم صورت گرفته است؟ قوانین و مقررات یکپارچه و منطبق بر اصول شهرسازی در این حوزه گردآوری شده‌اند؟ نسبت به بازسازی واحدهای فرسوده تصمیم مناسبی اتخاذ گردیده است؟ این‌ها مباحثی است که به مدیریت بحران قبل از وقوع آن مرتبط است و در این گزارش در گفتگو با عضو شورای شهر تهران پاسخ پرسش‌های مطرح شده را جویا شدیم.
> هزار یا 40 هزار ساختمان مشابه پلاسکو؟
عبدالرضا گلپایگانی معاون معماری و شهرسازی شهرداری تهران با اشاره به وضعیت ساختمان‌های شهر تهران گفت: « ۳۳ هزار ساختمان بررسی و پایش شدند و بر اساس پایش انجام گرفته این ساختمان‌ها به کم خطر، میان خطر و پرخطر تقسیم شدند.» وی در برنامه صبح بخیر ایران اظهار داشت: « ۳۵۰۰ ساختمان نیازمند مداخله و رسیدگی بودند و تقریباً هزار ساختمان در شهر تهران مشابه ساختمان پلاسکو وجود دارد.» گلپایگانی در پاسخ به این سوال که این ساختمان‌ها چگونه پایان کار گرفته‌اند بیان کرد: « از سال ۸۵ قوانین مربوط به ساخت ساختمان تدوین شد و عمده این ساختمان‌ها قدیمی هستند. در شهر تهران یک میلیون پلاک ثبتی وجود دارد و حدود ۲۰۰ هزار ساختمان تخریب و نوسازی شده‌اند یعنی حدود ۵۰۰ هزار ساختمان دیگر در تهران وجود دارد که پیش از سال ۸۵ ساخته شده اند.»
رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان نیز در این برنامه با اشاره به خطر فرسودگی ساختمان‌های بخش‌های وسیعی در تهران اعلام کرد که بیش از ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار ساختمان در تهران در صورت وقوع یک زلزله ۶.۵ ریشتری، همگی ویران خواهد شد. او تاکید کرد که به دلیل نگرانی‌ها، آمار با احتیاط گفته می‌شود، درحالی‌که خطر واقعبیش از این است. احمد خرم گفت: « بر اساس نظر آتشنشانی، این واحدها در برابر حریق و زلزله مقاوم نیستند و در صورت زلزله، در بخشی از تهران به دلیل وجود آب‌های سطحی، برخی ساختمان‌ها کاملاً درون زمین فرو می‌روند.» او در ادامه افزود: « بین ۳۰ تا ۴۰ هزار واحد شبیه پلاسکو داریم.»
خلا قانونی برای نظارت بر ایمنی ساختمان‌ها
همچنین جلال ملکی سخنگوی سازمان آتش نشانی شهرداری تهران در سالگرد حادثه ساختمان پلاسکو در مورد آمار ساختمان‌های ناایمن در سطح شهر تهران به رکنا گفت: « بیش از ۲۰۰ ساختمان ناایمن داریم که برای بیش از ۱۰۰ ساختمان پرونده تشکیل شده است، با این حال بیش از ۱۰۰ ساختمان ناایمن نیز همچنان باقی مانده‌اند.» سخنگوی سازمان آتش نشانی شهرداری تهران در مورد لزوم رعایت نکات ایمنی در ساختمان‌های شهر و ارگان‌هایی که باید ناظر بر
این موضوع باشند، افزود: « باید در نظر داشته باشیم که فقط آتش نشانی و شهرداری مسئول نظارت بر ایمنی ساختمان‌ها نیستند، بلکه بسیاری از ارگان‌ها وسازمان‌ها نیز در این موضوع دخیل هستند. در همه جای دنیا قانون می‌گذارند تا اگر من و شمای شهروند اصول را رعایت نکنیم در برابرمان قانون قرار گیرد. وقتی سازمان آتش نشانی به جایی اخطار می‌دهد ولی از نظر قانونی حمایتی به عمل نمی‌آید از دست آتش نشانی کاری بر نمی‌آید زیرا قانون‌های کامل و جامعی برای نظارت بر ایمنی ساختمان‌ها نداریم.»
جلال ملکی در خصوص همکاری قوه قضائیه و ارگان‌های نظارتی و قانونی دیگر با آتش نشانی برای نظارت بر ایمنی بیشتر ساختمان‌ها ابراز داشت: « سازمان آتش نشانی همه تذکرات و دستورالعمل‌های لازم را به افراد می‌دهد، اما وقتی قانونی برای جریمه کردن وجود نداشته باشد، چه کاری از دست آتش نشانی برخواهد آمد؟ وقتی قرار باشد ساختمانی ناایمن را براساس سرپیچی و عدم رعایت نکات ایمنی، پلمپ و یا جواز کسب آن را باطل کنیم، اگر قانونی در این زمینه نباشد، چگونه می‌توان افراد متخلف را اعمال قانون کرد؟»
تنها 10 درصد تهران منطبق با اصول مهندسی
آیدین روشن ناظر، محقق و مدرس حوزه صنعت و دانشگاه و عضو بنیاد ملی نخبگان چند روز پیش در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده بود نوشت: « ایران و مخصوصاً تهران یک شهر کاملاً بی‌دفاع است که به هیچ عنوان از نظر چینش شهری، مهندسی نیست و اگر بخواهیم به این شهر امتیاز ۱ تا ۱۰۰ دهیم نمره‌ای بالاتر از ۱۰ نخواهد گرفت. تهران از دو بافت قدیم و جدید ساخته شده است و نمی‌توان رقم دقیقی از ساختمان‌های ناایمن تعریف کرد، چرا که ساختمان‌ها در زمان مختلف و شرایط و ضوابط دوره خود ساخته شده است. در طول دهه‌های اخیر ساختمان‌های مختلفی در تهران ساخته شده است که هم اکنون همگی مستهلک شده است و بر اساس ضوابط فعلی ناایمن است.» روشن در بخش دیگری از این یادداشت اظهار داشته است که: « در بحث اتصالات فولادی نیز باید گفت تنها ۵ درصد خانه‌های تهران مهندسی ساز هستند و ۹۰ درصد علمک گاز خانه‌ها پشت دیوارهای آجری است، که کنتور برق هم در همان جا قرار دارد؛ و این نشت گاز می‌تواند با جرقه‌ای منجر به فاجعه بزرگی شود.
در تهران ساختمان‌های قابل توجهی در کوچه‌های کمتر از ۱۲ متر ساخته شده است. سه برج در تهران درگذر زیر ۶ متر ساخته شده است و ۲۷۵ برج در گذر بین ۶ تا ۱۲ متر ساخته شده است. ۱۳ برج مربوط به پیش از سال ۵۰ است و ۲۴ برج در فواصل زمانی سال‌های ۵۰ تا ۵۹ ساخته شده است و ۳ برج در سال‌های ۶۰ تا ۶۹ ساخته شده است و این در حالی است که از سال‌های ۶۹ تا ۹۰ حدود ۷۰۰ برج در پایتخت ساخته شده است و از سال ۹۰ تا ۹۵ با یک جهش قابل توجه،۲۶۷ برج در پایتخت ساخته شده است و متاسفانه ۱۱۰ بیمارستان در تهران در خطر فرو ریزش از زلزله قرار دارد که دارای خطر ریسک بالاست و باید مقاوم‌سازی شود.» اسماعیل نجار رئیس سازمان مدیریت بحران نیز چند هفته قبل در گفتگو با ایلنا گفته بود: « اقدامات بسیار زیادی برای افزایش آمادگی شهر تهران برای زلزله انجام شده و در حال انجام است اما با تمام همراهی‌ها بعید می‌دانم که تهران بیش از ۲۰ درصد آمادگی برای وقوع زلزله را داشته باشد.» وی درباره هشدار پیش از زلزله تاکید کرد که هشدار سریع قبل از وقوع زلزله بین ۲۵ تا ۷۰ ثانیه است اما موضوع مهم بحث محل وقوع زلزله تا محلی است که باید در آن اطلاع‌رسانی صورت بگیرد و موضوع مهم این نکته است.
سامانه برخط ایمنی ساختمان‌ها
محمد علیخانی رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر به آفتاب یزد گفت: « بعد از حادثه تلخ پلاسکو یک کارگروهی از طرف رئیس جمهور تشکیل شد و یک گروهی این موضوع را بررسی کردند. به بحث‌های قانونی و مسئولیت‌های دستگاه‌های مختلف اشاره شده و گزارش صادر شده بیشتر جنبه ارشادی داشت. اما در بدو شروع به کار شورای پنجم یک مصوبه‌ای داشتیم در مورد الزام شهرداری تهران به ایمن‌سازی ساختمان‌های بلند مرتبه ناایمن. این مصوبه به شهرداری رفت اما بعد از پیگیری‌ها متوجه شدیم عملا اتفاقی در این زمینه صورت نگرفته است. بنابراین با پیگیری‌هایی که کمیسیون محیط زیست و خدمات شهری انجام داد نهایتا شهرداری یک لایحه‌ای را به شورای شهر مبنی بر سامانه برخط ایمنی ساختمان‌های شهر تهران ارائه داد. مواردی به ضوابط مقررات ملی ساختمان بعد از حادثه پلاسکو اضافه و اصلاح شد. در ضوابط آتشنشانی ساختمان‌های بالای 6 طبقه بازنگری شد و سختگیرانه‌تر شد. برای ساختمان‌های زیر 6 طبقه الزامی وجود نداشت ولی آن ساختمان‌ها هم قرار شد مانند ساختمان‌های بالای 6 طبقه در بحث‌های ایمنی مشمول قوانین شوند. الان ضوابط آتشنشانی ساختمان‌ها کاملا با قبل از حادثه پلاسکو متفاوت است. در مصوبه آخر ما قرار شد آتشنشانی و شهرداری یک پایشی درباره ساختمان‌ها داشته باشند. طبق آخرین آمارها 33 هزار ساختمان در شهر تهران بازرسی شد و حتی قرار بر این بود که اطلاعات این ساختمان‌ها در یک سامانه‌ای در دسترس همگان قرار بگیرد. 1000 مورد از 33 هزار مورد وارد سامانه شد ولی بعدا یک سری مشکلات به وجود آمد. ایراداتی گرفته شد مبنی بر اینکه اطلاعات برخی از ساختمان‌ها نباید درج شوند و حریم شخصی مردم باید حفظ شود. بر اساس این بحث‌ها و حتی یک سری بحث‌های امنیتی امکان‌پذیر نبود تمام اطلاعات ساختمان‌ها را در سامانه قرار بدهند. بنابراین دسترسی به سامانه محدود شد و تنها آتش نشانی به این سامانه دسترسی دارد تا هنگام حوادث از اطلاعات ساختمان‌ها برای خدمات دهی استفاده کند.»
چالش در اقدامات حقوقی و قضائی
علیخانی در ادامه با اشاره به مشکلات مربوط به اجرای قوانین گفت: « درباره ساختمان‌های ناایمن به خصوص ساختمان‌های مراکز تجاری مثل پاساژها حتی در محدوده بازار یک سری اتفاقات افتاد و شهرداری به تعطیلی برخی از پاساژها اقدام کرد مثل پاساژ دراکولا. ولی در ادامه باز هم این مورد با مشکل مواجه شد. به دلیل مشکلات اقتصادی و بیکاری به شهرداری توصیه شد که در این زمینه سختگیری‌های زیادی نباشد. شهرداری به دادستانی تهران موارد را اطلاع‌رسانی می‌کند. دادستانی می‌گوید اگر شهرداری صرفا اطلاع دهد ما بدین وسیله نمی‌توانیم اقدام حقوقی انجام دهیم، به نظر می‌رسد باید شکل شکایت به خود بگیرد. زیرا این گونه نیست که شهرداری بتواند یک مجموعه‌ای را تعطیل کند و در برخی موارد نیاز به دستور قضائی است. امروزه نحوه اجرای این موارد در حال بازنگری است. یکی از پیشنهادات این است که شکایت رسمی صورت بگیرد تا دستگاه قضائی بتواند ورود پیدا کند و حکم لازم صادر شود. بعد از حادثه پلاسکو هم اشاره شد که این حادثه از یک جرقه در سیم کشی ساختمان شروع شده است. لذا مسائل برق هم بسیار مهم است. وزارت نیرو در این قضیه ورود کرده است و شروع به نوسازی تابلوهای برق فرسوده در مراکز تجاری کرده است. در ساختمان‌های جدید با توجه به سخت گیری‌های موجود قرار نیست با این نوع مشکلات مواجه شویم چون مردم باید رعایت کنند. در اصل ساختمان‌های قدیمی مشکل اساسی هستند. هم شهرداری در حال پالایش کردن است و هم وزارت نیرو ورود کرده است.»
نیاز به بازنگری در قوانین
رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر در انتها افزود: « بند 14 ماده 55 قانون شهرداری‌ها مربوط به مبحث ایمنی است. البته این قانون بسیار قدیمی است و برای سال 1335 است. روی خود این قانون هم در بین حقوقدان‌ها اختلاف نظر است. بعضی‌ها مسائل ایمنی را شامل موارد علنی می‌دانند. اما یک سری موارد ایمنی هم هست که پنهان است و قابل رویت نیست. آیا شهرداری می‌تواند به جزئیات موارد پنهان هم ورود کند؟ در مورد این مسئله هم اختلافاتی هست. در دوره آقای نجفی با دولت مکاتبه‌ای صورت گرفت و گفته شد این قانون نیاز به بازنگری دارد و باید قانون شهرداری‌ها به روز شود. آن چه که در حیطه اختیارات شورا و شهرداری بوده است انجام شده است. مصوبات لازم را ابلاغ کردیم و شهرداری هم اقداماتی را شروع کرده است. هرچند بعضی از مواقع اجرای قانون به دلیل یک سری تبعات که خارج از اراده قانونگذار است با مشکل مواجه می‌شود. مثلا پاساژی بسته شده است، کارگران تجمع کرده‌اند و توصیه شده است الان شرایط مناسبی برای اجرای برخی از مصوبات نیست. بعد از حادثه پلاسکو مقررات سختگیرانه‌تر شده است. از این به بعد می‌توانیم اطمینان بدهیم که ساختمان‌های جدیدحتما ایمن هستند.»
