سید‌آرش حسینی‌میلانی:
صیانت از کوهستان و مقابله با شهری‌سازی آن
-رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران
از سوی دیگر روند اثرات تغییرات اقلیم بر بارش در ایستگاه‌های هواشناسی نشان‌دهنده تغییر رژیم برفابی به بارش رگباری و افزایش شدت بارش در ماه‌های فروردین و اردیبهشت در یک دهه آتی است. براساس آمار بانک اطلاعات سیلاب معاونت آبخیزداری از سال 1330 تا 1390 بارش‌های رگباری سیلابی از 20 تا 30 میلی‌متر بر ساعت رخ داده است و بررسی‌های اخیر اداره کل آبخیزداری تهران حاکی از این است که در یک دهه آتی بارش‌های رگباری سیلابی بین 30 تا 50 میلی‌متر بر ساعت محتمل خواهد بود؛ بنابراین با توجه به زمان تمرکز کمتر از 50 دقیقه برای رسیدن سیل به شهر، ظرفیت انتقال رواناب‌های سطحی شهر تهران زیر فشار جدی قرار داشته و لازم است ظرفیت نفوذپذیری حوضه‌های آبخیز در کوهستان‌های تهران حفظ و ارتقا یابد. همچنین در پی انتشار خبر وقف پاره‌ای از کوه دماوند، جنبشی اعتراضی در کل کشور در این زمینه ایجاد شد. دماوند، رشته‌کوه توچال و مجموعه کوه‌های بالادست سدهای پنج‌گانه بیش از 70 درصد آب شرب تهران را تأمین می‌کنند و همین مسئله، حفاظت از کوهستان‌ها و محیط زیست حوضه‌های آبخیز برای حفظ کیفیت آب شرب به‌ویژه برای تهران را ضروری می‌کند؛ اما در محدوده توچال به‌طور میانگین بین سه تا چهار تن زباله مخلوط توسط پیمانکاران خدمات شهری جمع‌آوری می‌شود که 51 درصد آن مربوط به دربند است. همچنین ناحیه کوهستان شهرداری منطقه یک با صرف 1.5 میلیارد تومان در سال خدمات متعددی از قبیل کنترل حریم و برخورد با متخلفان، مرمت و نگهداری مسیرهای کوهستانی، احداث و نگهداری ایستگاه‌های امداد و نجات و اطلاع‌رسانی به گروه‌های مختلف را ارائه می‌دهد.با تکیه بر موارد یادشده، باید بپذیریم که تهران برای زیست‌پذیربودن متکی بر کوهستان‌های مجاور خود است؛ اما همین کوهستان‌ها در برابر تغییر اقلیم و الگوی رفتاری سازمان‌ها و دستگاه‌ها و همچنین شهروندان در عرصه مصرف، گردشگری و اقتصاد ناسالم ساخت‌وساز آسیب‌پذیر هستند. در پاسخ به معضلات یادشده، به‌طور معمول بسته‌ای از سیاست‌ها و راهکارهای فنی – محیط‌زیستی ارائه می‌شود که شورای شهر در خردادماه سال جاری، با تصویب طرح الزام شهرداری تهران به پیگیری ثبت ملی میراث طبیعی توچال، گامی کوچک اما مهم در این عرصه برداشت. از منظر راهبردی همچنان دیدگاه حداکثر بهره‌برداری و سود از منابع کوهستان در فضای مدیریت شهری و فعالان اقتصاد شهری حاکم است و اگرچه به علت شرایط نامساعد اقتصادی، اکنون تحرکات جدی در هجوم به پهنه‌های ذخیره‌گاهی کوهستان مشاهده نمی‌شود، اما روند تحولات گذشته اثبات کرده که خطر در کمین است و متأسفانه سازوکارهای فعلی در مدیریت محیط زیست مناطق کوهستانی پایتخت هنوز به انسجام، یکپارچگی و بازدارندگی قانونی کافی دست نیافته است. در حریم کوهستانی اصل بر حفاظت از طبیعت است و جلوگیری از تبدیل‌شدن کاربری اراضی طبیعی به سایر کاربری‌ها ضرورت تام دارد، مگر کاربری‌هایی که با رسالت حفاظت از طبیعت منافات ندارند و چه‌بسا موجب تقویت آن هم هستند. یکی از زمینه‌های آسیب‌پذیری، نبود آمار واقعی و کافی از میزان استفاده گردشگران از پهنه‌های تفرجی توچال است و عملا چشم‌انداز روشنی برای تعیین آستانه تحمل عرصه‌های کوهستانی وجود ندارد. از سوی دیگر فقدان برنامه مشترک مدیریت کوهستان توچال هم‌اکنون به‌شدت محسوس است و سندها و برنامه‌های مختلف فعلی با دیدگاه‌های بخشی‌نگر خود، راهگشای مواجهه با مسائل و تهدیدهای پیش‌رو نیست. اینک زمان آن فرارسیده که شهرداری تهران اقدامی اساسی برای ایجاد یک ساختار هماهنگ‌کننده را در دستور کار قرار دهد و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های تمامی ذی‌مدخلان به‌ویژه انجمن‌های کوهستان و تشکل‌های مردم‌نهاد برنامه‌ای اولویت‌محور با رویکرد اکولوژیکی تهیه و اجرا کند. یکی از خلأهای مهم محیط‌زیستی در کشور فقدان گزارش‌های ملی درباره کوه‌های مهم است. این در حالی است که با توجه به رشد روزافزون تغییرات اقلیمی و کاهش تنوع زیستی در عرصه جهانی، گزارش‌های کوهستان از اهمیت زیادی برخوردار هستند و به‌همین‌‌دلیل، کمیته محیط زیست شورا درصدد تهیه این گزارش درباره رشته‌کوه توچال به‌عنوان محیط کوهستانی مشرف به تهران است. این در حالی است که بیش از 30 حریق در کوه‌های اطراف تهران در شش‌ماه اول سال 99 رخ داده و در برخی موارد، امکان خاموش‌کردن این حریق‌ها ممکن نشده است. تأکید شورای شهر، تجهیز آتش‌نشانی به امکانات اطفا در ارتفاعات و همکاری و استفاده از ظرفیت وزارت دفاع برای استفاده از هلیکوپتر جهت خاموش‌کردن آتش‌سوزی‌هاست. بی‌تردید صیانت از طبیعت جز با مشارکت و آموزش گسترده مردم فراهم نمی‌شود. اکنون که با محدودیت‌های مالی نه‌تنها در عرصه مدیریت شهری بلکه در عرصه کلان کشور روبه‌رو هستیم، چاره‌ای جز حرکت به سمت ایجاد حمایت‌طلبی برای حفاظت از کوهستان‌ها از سوی شهروندان نداریم. در تمام دنیا بحث حفاظت مدنی، بحثی مهم در حفاظت محیط زیست بوده است؛ چراکه جامعه مدنی جلوتر از دولت در پیگیری مشکلات محیط‌زیستی بوده است. به این نکته توجه داشته باشید که تا جامعه مطالبه نکند، دولت دلیلی نمی‌بیند که به‌راحتی در کوهستان‌ها هزینه کند. هیچ آمار و اطلاعاتی درباره محیط زیست کوهستان‌ها نباید محرمانه تلقی شود، رشد فناوری‌های ارتباطاتی و گردش اطلاعات در دنیای کنونی به شکلی است که امکان مخفی‌کردن هیچ چیزی وجود ندارد. اگر ما درباره میزان حریق‌ها در کوهستان‌ها آماری منتشر نکنیم، نهادهای بین‌المللی که این مسائل را دنبال می‌کنند، اقدام به ارائه اطلاعات می‌کنند و اگر درباره وسعت تخریب جنگل‌ها و مراتع صادقانه صحبت نکنیم، بالاخره این موضوع افشا خواهد شد. باید با مردم صادق بود و صریح با آنها صحبت کرد. در قبال این صداقت و صراحت است که همکاری و مشارکت شهروندان در حفاظت از کوهستان را خواهیم داشت.
روزنامه شرق-26/09/99
