زهرا نژادبهرام:
معلولان هم سهمي از شهر دارند
گزارش دشواري‌هاي زندگي زنان معلول در شهر با عنوان شهر از آنِ ما نيست
افراد داراي معلوليت با مشكلات جدي در سطح شهرها مواجه هستند و اين مشكلات بيش از هرچيز متوجه حضور مشاركتي آنها در شهر است. پيش از اين، در دو سه دهه پيش، نگاه غالب به معلولان، صرفا نگاه حمايتي بود، نه نگاه مشاركتي. نگاه حمايتي كافي مي‌ديد كه معلولان حمايت‌هاي لازم را ببينند و در خانه بمانند، در واقع اين نگاه چندان توجهي به حضور معلولان در شهر نداشت. متعاقب تحولات جهاني و تغيير رويكردها، حالا رويكرد حمايتي صرف از معلولان كنار گذاشته شده است و رويكرد حمايتي-مشاركتي جايگزين آن شده است. اين رويكرد جديد تاكيد مي‌كند كه معلولان صرفا به حمايت نياز ندارند، بلكه آنها بايد در سطح جامعه نيز حاضر باشند و در اجتماع مشاركت كنند و در بخشي از فعاليت‌هاي اجتماعي آن نقش داشته باشند. ايران نيز در اين تغيير نگاه فارغ از جامعه جهاني نبود، خصوصا با توجه به پشتوانه آموزشگاه ناشنوايان باغچه‌بان كه خود يكي از بديع‌ترين شيوه‌هاي مشاركتي- حمايتي معلولان در جهان بود، آمادگي پذيرفتن اين نگاه را داشت. متعاقب اين نگاه، طي دو دهه گذشته انجمن‌هاي غيردولتي تخصصي متعددي شكل گرفتند؛ انجمن‌هايي كه يا توسط معلولان يا توسط افرادي اداره مي‌شدند كه در خانواده سابقه حضور معلول داشتند.
گذر از رويكرد صرف حمايتي به رويكرد حمايتي-مشاركتي نيازمند تامين ضرورت‌ها و ظرفيت‌هايي بود، مهم‌ترين اين ظرفيت‌ها، ايجاد بسترهاي شهري براي تردد بيشتر و بهتر معلولان است. اين تردد همان امكان فعاليت آنهاست كه معلولان را از منزل به جامعه هدايت مي‌كند. تحقق اين امر، نيازمند تسهيلات شهري است، از حوزه حمل‌و‌نقل خصوصي گرفته تا حمل‌و‌نقل عمومي، مسيرهاي دسترسي و مسيرهاي تردد بايد آماده پذيرايي معلولان در خود باشند. در كشورهاي توسعه‌يافته اين نگاه منجر به تحول خاصي در طراحي معماري و شهرسازي، خصوصا در زمينه خيابان‌ها، پياده‌روها، ساختمان‌هاي مسكوني و دولتي، پارك‌ها و ساير فضاهاي عمومي و خصوصي شده است، به نحوي كه اين فضاها امكان ورود و تردد را براي تمام اعضاي جامعه و خصوصا معلولان تسهيل كرده‌اند. اين رويكرد جهاني در ايران نيز دنبال شده است، اما با توجه به سابقه ساخت دويست ساله شهر تهران و مساحتي حدود 650 كيلومتر مربع، نمي‌توان انتظار داشت كه چنين تحولاتي يك‌باره در تهران اجرا شوند.
پيش از آغاز به كار شوراي پنجم، طبق مصوبه شوراي شهر قبل، ستاد مناسبسازي در شهرداري تهران تشكيل شد اما فعاليت آن پس از مدتي دنبال نشد. طبق فعاليت اين ستاد، برخي معابر شهري تهران براي نابينايان مناسبسازي شدند اما با وجود فعاليت اين سازمان، كمي بيشتر از ۹۰ درصد ايستگاه‌هاي اتوبوس و بيشتر از ۸۰ درصد ايستگاه‌هاي متروي تهران براي شهروندان قابل استفاده نبودند. شوراي پنجم ستاد مناسبسازي شهر تهران را دوباره فعال كرد تا بتواند حقوق شهروندي معلولان را به آنها بازگرداند.
پس از فعاليت مجدد اين ستاد، گام نخست ما بررسي ظرفيت‌ها و مصوبه‌ها بود. طبق ظرفيت‌هاي موجود نخستين گام را استخراج استانداردهاي لازم دانستيم تا بتوانيم آنها را با كمك سازمان استاندارد به يك مصوبه تبديل كنيم. اين اقدام سال گذشته صورت گرفت و دفترچه استاندارد معابر شهري تهران آماده و به سازمان استانداردسازي تحويل داده شد. يكي از اقدامات ديگر، تلاش براي مناسبسازي ساختمان‌هاي شهرداري تهران بود تا اين تغيير نخست از دل خود شهرداري آغاز شود. در سال ۹۷ تصميم گرفته شد تا سالانه حداقل دو و حداكثر چهار ساختمان از ساختمان‌هاي هر منطقه براي معلولان مناسبسازي شود. در اين سال توانستيم در هر منطقه دو ساختمان از ساختمان‌هاي شهرداري را براي معلولان مناسبسازي كنيم.
پيش از اين البته مصوبه ديگري نيز تمام ساختمان‌ها را مجاب مي‌كرد تا ظرفيت حركت ويلچر را در كالبد خود چاره‌انديشي كنند، اما نظارت مستمري بر اجراي اين مصوبه نبود و مي‌ديدم كه برخي ساختمان‌ها پس از اخذ پايان كار، اين فضاها را به باغچه تبديل يا آن را به پله ورودي خود الحاق مي‌كردند. علاوه بر اين، مناسبسازي بوستان‌هاي شهر تهران نيز در دستور كار ستاد قرار گرفت و قرار شد سالانه در هر منطقه دو بوستان براي استفاده معلولان آماده‌سازي شوند. طبق اين دستور، در سال ۹۸ حدود ۴۴ بوستان در تهران مناسبسازي شدند و قرار شد تا پس از آن هيچ بوستاني، هيچ معبري و هيچ ساختماني مگر اينكه مناسبسازي شده باشد و هيچ ايستگاه مترويي ساخته نشود مگر اينكه آسانسور داشته باشد و ما به اين تعهدمان عمل كرديم. در همين سال مقرر شد يك لوپ در تهران براي دسترسي معلولان احداث شود. احداث يك لوپ مشكل مناسبسازي صرف يك خيابان را حل مي‌كند زيرا بسياري از خيابان‌ها تك‌تك مناسبسازي شده‌اند اما به جاي ديگري دسترسي ندارند و در انتهاي مسير معلول را به حال خود رها مي‌كنند. ما در اين لوپ تلاش كرديم تا دايره‌اي تعريف كنيم كه به ايستگاه‌هاي اتوبوس و مترو نيز دسترسي داشته باشد و طبق اين طرح ۵۰۰ كيلومتر از معابر شهر تهران مناسبسازي خواهند شد كه تاكنون حدود ۲۳۰ كيلومتر از آن انجام شده و تا پايان سال جاري به پايان خواهد رسيد.
نكته قابل اشاره ديگر، مشكلاتي است كه به ويژه در راه تردد معلولان زن در شهر وجود دارد. گرچه زنان و مردان در نوع معلوليت خود تفاوتي ندارند، اما زنان با مشكلات خاص خود در شهر مواجه هستند كه شايد چندان براي مردان معلول صدق نكند، اين مشكلات بيشتر ناشي از فضاهاي بي‌دفاع شهري است. رفع اين فضاها پيش از اين در دستور كار شوراي پنجم قرار گرفته است. براي اين منظور، منطقه ۱۰ به عنوان پايلوت براي اجراي اين طرح انتخاب و در اين منطقه، ۲۰۰ نقطه شناسايي و با تمركز بر رفع فضاهاي بي‌دفاع شهري در گذر پشت نواب، ۱۰۰ نقطعه رفع و آماده تردد همه شهروندان، خصوصا زنان شد. اين دستورالعمل براي حدود ۲ هزار و ۲۰۰ نقطه ديگر در شهر تهران مدنظر قرار گرفته است كه براساس گزارشات رسيده از شهرداري، تاكنون حدود يك هزار و ۸۰۰ نقطه از اين فضاهاي بي‌دفاع شهري مناسبسازي شده است. يكي ديگر از تسهيلات موردنياز براي زنان معلول كه بيش از پيش حس مي‌شود، نياز به تامين فضاهاي ورزشي در مناطق تهران مختص زنان معلول است كه در حال حاضر تنها يك باشگاه ورزشي خدمات خود را به معلولان و بيشتر معلولان مرد ارايه مي‌كند و فعلا فضاي ورزشي ويژه زنان معلول به بهره‌برداري نرسيده است.
نهايت سخن اينكه با تامين ظرفيت‌هاي شهري و زيرساخت‌هاي مورد نياز براي معلولان، همه شهروندان مي‌توانند از استعدادهاي بي‌انتهاي معلولان بهره‌مند شوند، بايد باور داشته باشيم كه معلوليت تنها بخشي از زندگي است و تمام ساكنان يك شهر، شهروند هستند و حقوق شهروندي خود را دارند، با حضور بيشتر معلولان در شهر و مشاركت آنها در اجتماع، ظرفيت‌هاي بيكراني در جامعه محقق خواهد شد.
اغتماد/13 آذر-99
