حسن خلیل‌آبادی:
تهران با ری نامهربان بود
هویت شهرری بر دو پایه قدمت تاریخی طولانی و مهمان‌پذیر بودن آن استوار است. حرم حضرت عبدالعظیم (ع) در این شهر از دیرباز هدف سفر زائرانی بود که از تهران و شهر‌های دیگر به آن می‌آمدند و همین باعث شد که آیین‌های گوناگون مذهبی و همینطور فرهنگ اجتماعی مخصوص به آن در ری ایجاد شود.
آیین‌های سوگواری‌که در حرم سیدالکریم برگزار می‌شود از این نوع است. مثلا مراسم مسلمیه پیش از شروع‌ماه محرم در شهرری برگزار می‌شود و دسته‌های عزادار برای شرکت در آن از تهران و نقاط دیگر به ری می‌آیند. بخش‌هایی از این بناهای مذهبی جنبه گردشگری هم پیدا کرده است. مثل بقعه بی‌بی‌شهربانو که در میان دیگر کشور‌ها هم شناخته شده است و مسافرانی از هندوستان و بنگلادش برای دیدن آن می‌آیند. این مسافران بعد از زیارت حضرت عبدالعظیم (ع) فورا به زیارت بی‌بی شهربانو می‌روند. البته کارخانه سیمان تهران، نما و فضای اطراف این بقعه و همینطور طبیعت آن را تحت‌تأثیر قرار داده است.
شهرری ویژگی‌های مهمان‌پذیری را نیز دارد. زیرا همیشه پذیرای زوار حرم حضرت عبدالعظیم(ع) بوده است. 2 آرامستان امامزاده عبدالله و ابن بابویه نیز به‌دلیل شخصیت‌هایی که در آن به خاک سپرده شده بود مورد توجه مسافران قرار داشت، اکنون نیز نزدیک بودن به بهشت زهرا(س) تهران و همینطور حرم امام خمینی (ره) باعث شده است که این فضا در ری حفظ شود.
مردم شهرری همیشه میزبان بوده‌اند. حتی در دوران قدیم که «ماشین دودی» به شهر ری می‌آمد تعدادی از زائران شب‌ها در خانه‌های مردم شهرری ساکن می‌شدند تا روز بعد به تهران برگردند. بیشتر آنها در کاروانسرا‌هایی ساکن می‌شدند که هنوز هم تعدادی از آنها وجود دارد. این کاروانسرا‌ها، هم جنبه بارانداز کالا داشت و هم برای اسکان استفاده می‌شد. در بخش‌هایی از شهر ری مانند «حسن آباد» که در حاشیه جاده ابریشم قرار داشت هم آب‌انبار و کاروانسرا داریم و در «کنارگرد» و «کلین» هم آثاری از جاده ابریشم باقی‌مانده که در کنار کویر قرار داشته است.
در اطراف حرم حضرت عبدالعظیم(ع) باغ‌ها و ساختمان‌هایی بود که محل اتراق صاحب منصبان حکومتی بود که برای زیارت به شهرری می‌آمدند. بعضی از اراضی اطراف هم در تولیت آستان حرم قرار گرفته است. 2حوزه علمیه قدیمی هم در ری قرار داشت که الان ساختمان آنها بازسازی شده‌اند. بازار قدیمی ری در زمان صفویه ساخته شده است. داخل آن حمام و تعدادی کاروانسرا هم بود که تخریب شده است. از فرهنگ مردم ساکن در اطراف چشمه علی و مراسمی مانند شستن قالی‌ها در آب این چشمه، نقل قول‌های زیادی باقی‌مانده است. اما بخشی از هویت ری هم به قدمت تاریخی آن برمی‌گردد. ری باستانی شامل محدوده وسیعی می‌شد و ری امروز نیز شامل بخش‌هایی مانند فشافویه، کهریزک، قلعه‌نو، فیروزآباد، خاوران و... می‌شود. بناهای تاریخی مانند باروی ری، برج طغرل و دژ رشکان سابقه تاریخی آن را نشان می‌دهد. این بنا‌ها در کنار ساختمان‌های جدیدی مانند سیمان ری و مکان‌هایی مانند بی‌بی‌شهربانو یا چشمه علی می‌توانند یک حلقه گردشگری باشند. فرهنگ مردم ری با توجه به زائران و مسافرانی که به این شهر می‌آمدند شکل گرفته است. اهالی تهران قدیم زمانی را که به باغچه‌های ری می‌آمدند و مشتری کباب و لبنیات و سبزیجات می‌شدند، به یاد دارند. باغچه توتی (باغ‌طوطی) شهر ری که در نزدیکی گنبد و بارگاه قرار داشته است یکی از این محل‌ها بود این باغچه بعدا به‌دلیل اینکه در آن اموات را دفن می‌کردند مانند باغچه علیجان به‌صورت صحن به حرم متصل شد.
ری در 3 دوره تاریخی پایتخت بود و دلیل اینکه تهران رشد کرد وجود مزار امامزاده حمزه در ری بود؛ زیرا شاه طهماسب اعلام کرد که امامزاده حمزه از اجداد او است و برای زیارت آن به ری می‌آمد. تهران هم از همین مسیر، رشد کرد اما بزرگ شدن تهران برای ری فایده‌ای نداشته است.
ری همیشه شهر مستقلی بوده ولی توسعه ناهمگن تهران برای آن عوارض فراوانی داشته است. زمانی آب از تهران به کرج ، کن و جاجرود به ری می‌آمد که خنک و صاف و قابل آشامیدنی بود. امروزه اما ری محل مشاغلی است که از شهر رانده شده است و حتی پسماند را هم در ری جانمایی کردند. با وجود اینکه دلیل رشد تهران توجه حاکمان به ری بود اما تهران به ری مهربانی نکرد.
پیشنهاد ما این است که ری مدیریت شهری و شورای مستقلی داشته باشد، نه اینکه تهران، ری و تجریش همه با یک شورا اداره شوند. این در دیگر نقاط دنیا هم پیش می‌آید که شهری در دامنه شهر دیگر قرار گیرد ولی با ایجاد تصفیه‌خانه، مانع از جریان پیدا کردن فاضلاب به شهر پایین‌تر می‌شوند یا حداقل دیگر پسماند را به آن منتقل نمی‌کنند.
* عضو شورای اسلامی شهر تهران، ری، تجریش و شمیرانات
همشهری: 13/07/98
