محمد سالاری:
حق بر شهر و مبارزه با فساد
صدای مطالبه مبارزه با فساد مدتها است که از سوی جامعه بلند شده است اما پاسخ درخوری به آن از سوی مراجع مرتبط در کشور داده نشد. با روی کار آمدن رئیس جدید قوه قضائیه و موج دستگیریها و محاکمههای مفسدان اقتصادی این انگاره که برگ جدیدی در ایجاد نظام حکروایی عادلانه و سالم آغاز شده است در فضای عمومی و رسانهای مطرح و تبلیغ میشود. واضح است که همه امیدواریم که این اتفاق بیفتد اما این نگرانی وجود دارد که اگر با مقوله فساد به صورت ریشهای و علمی برخورد نشود، ممکن است برخوردهای قضایی و همچنین شعارهای مقامات اجرایی در سطح بماند و به زدن سرشاخههای ظاهری فساد محدود بماند در حالیکه گلوگاهها و زمینههای فساد با حذف برخی افراد همچنان باقی میمانند و دائما به تولید مفسدانی جدید مشغول هستند. اما راه مبارزه علمی و ریشهای با فساد اقتصادی و اداری چیست؟
شفافیت یکی از ارکان اصلی حکمروایی خوب است، همچنین این مفهوم با عنوان حق دسترسی آزاد به اطلاعات جزو مؤلفههای حق بر شهر محسوب میشود. تجربه کشورهای موفق در زمینه کاهش فساد هم نشان میدهد که راهبرد اصلی مبارزه با فساد باید شفافیت باشد، کلیدواژهای که این روزها زیاد از زبان مسئولان مختلف میشنویم اما کمتر در مورد معنا، ویژگیها و مابهازای عینی آن توضیح داده میشود.
ازلحاظ لغوي، شفافيت به معناي امكان نگاه كردن به درون يك چيز است به منظورفهميدن آنچه درآن مي گذرد. شفافیت به مفهوم پیروی تصمیم¬های گرفته¬ شده از مقررات و قوانین است و بدین مفهوم است که اطلاعات آزادانه در دسترس و مستقیما در اختیار کسانی قرار گیرد که از این تصمیمات و اجرای آن تأثیر می¬پذیرند. همچنین شفافیت یعنی اطلاعات کافی که به شکلی قابل فهم فراهم شده باشد. برای حفاظت از اصل شفافیت سازمانها و کشورها باید ساختار سازمانی را در جهتی شکل دهند که مسئولیت خدمتگذاران و دولتمردان عمومی و تصمیمگیران و تصمیمسازان بهطور مؤثری مورد قضاوت شهروندان قرار بگیرد. علاوه بر این کشور میبایست سیاستهای هماهنگ و کارآمد علیه فساد مالی را تنظیم و اعمال نماید که مشارکت جامعه را ارتقاء و اصل حاکمیت قانون، یکپارچگی اجتماعی، شفافیت و حساب پس¬دهی را بازتاب میدهد.
شفافيت يك هدف متعالي يا آرمان است که همواره میتوان به سمت آن حرکت کرد و این حرکت پایانپذیر نیست. شفافيت، ديوارهاي ضخيم و بتني كه به دورسازمان ها كشيده شده است را برمي دارد و به جاي آن ديوارهايي ازجنس شيشه هاي ساده وروشن به دورآن مي كشد تا همه اتفاقاتي كه درون آن مي افتد و همه تصميمات و اقدامات سازمان ها درمعرض چشم همگان قرارگيرد. علاوه بر مبارزه با فساد شفافیت نقش بسزایی در کارآیی، مشارکت و پاسخگویی در یک جامعه ایفا میکند. جوهره شفافیت حق مردم است به دانستن، دانستن هر آن چیزی که بر زندگی آنان مستقیم و غیرمستقیم اثر میگذارد.
آنچه ازجمع اين تعاريف برمي آيد اينست كه حق دسترسي به اطلاعات، مهم ترين وجه مفهوم گسترده شفافيت است. البته اطلاعات بايد داراي ويژگي هايي باشد ازجمله اينكه: مرتبط باشد، معتبرباشد، دردسترس باش، قابل فهم باشد، كافي باشد ، بهنگام باشد، دقيق باشد. اگر شفافیت در سازمانی محقق شود میتوانیم ویژگیهای زیر را در آن مشاهده کنیم:
1- دسترسی آزاد ذینفعان به اطلاعات مورد نیازشان
2- انتشار مرتب اطلاعات برای عموم
3- رویه های روشن و مشخص تصمیم¬گیری و اقدام
4- وضوح وظایف و آشکارسازی آگاهانه برنامه¬ها و فعالیت¬ها
5- مسیرهای ارتباطی روشنی بین ذینفعان و اداره¬کنندگان امور
بنابرآنچه گفته شد مشخص میشود برخوردهای قضایی با برخی از سرشاخههای فساد اقتصادی و اداری اگر همراه با یک برنامه جدی و عملیاتی برای شیشهای کردن اتاقهای تصمیمگیری و اجرایی در همه مقیاسهای شهری و ملی نباشد، تنها به جابجایی مهرههای مفسد ختم میشود. اما قوه قضائیه یا نهادهای نظارتی دیگر نمیتوانند به تنهایی از عهده این مهم برآیند. دلیل آن هم این امر بدیهی است که سازوکارهای اداره یک کشور به خصوص کشور بزرگی مثل ایران آنقدر گسترده و وسیع هستند که هیچ دستگاه نظارتی و قضایی نمیتواند به همه اجزا و ابعاد آن نظارت کافی کند. چاره کار بازگذاشتن دست رسانهها و خبرنگاران و جامعه مدنی است. بدون وجود فضای امن برای اهالی رسانهای میخواهند بر زوایای تاریک کشور پرتو بیفشانند و نارساییها را آشکار کنند مبارزه با فساد به یک شعار توخالی سیاسی یا نهایتا یک آرزو بدل میشود. بنابراین لازم است جامعه مدنی و رسانهها به عنوان چشمان بیدار و همهجا حاضر در مبارزه با فساد مشارکت داده شوند.
تجربه ما در دوره پنجم شورای شهر نشان داد که حرکت به سمت شفافیت و اصلاح ساختاری، با مقاومتهای زیادی از سوی بدنههای اداری و محافل قدرت روبرو میشود و تنها راه عبور از این مانع مطالبه مردمی و فشار افکار عمومی است. اگر قرار است کارزار مبارزه با فساد قوه قضائیه هم به جایی برسد پیشنهاد میکنیم به معنای واقعی راه را برای مشارکت مردمی باز کنند به نحوی که منجر به تحقق نظارت همگانی بر تمامی حوزههای تصمیمگیری شود. مشارکتدادن واقعی مردم مستلزم این است که قوانین حمایتی از ا افشاگران و پرسشگران تصویب شود تا چشمان ناظر همگانی با احساس امنیت و قوت دل بتوانند در امر نظارت همگانی مشارکت کنند.
مجموعه مدیریت شهری تهران در دوره شورای پنجم از ابتدا با در نظر داشتن این ضرورت رویکرد خود را بر ایجاد شفافیت حداکثری در تصمیمات قرار داده است. تجربه دوساله این واقعیت را آشکار ساخت که در ابندا مقاومت زیادی در برابر شفافسازیها صورت میگیرد اما با اراده سیاسی میتوان اقدامات بزرگی را به ثمر رساند. از مهمترین دستاوردهای مدیریت شهری در زمینه شفافسازی میتوان به ایجاد سامانه شفافیت شهر تهران اشاره کرد که در آن اطلاعات مربوط به حقوق مدیران شهرداری، سفرهای خارجی کارکنان شهرداری، اطلاعات قراردادهای شهرداری، لایحه بودجه و عملکرد آن و لیست خبرنگاران گیرنده طرح ترافیک بارگذاری شده است. البته این سامانه هنوز در ابتدای کار خود است و لازم است سایر اطلاعات مهم شهری در آن وارد شود. این تغییر رویکرد اثرات ملموس خود را در آینده بسیار بیشتر از امروز نشان خواهد داد. از دیگر اقدامات میتوان به سالم سازی بدنه، شــفافیت در حوزه شهرســازی، شفافیت سازمانی، شفافیت در حوزه شورا از طریق انتشار دســتور جلسات و مذاکرات و طرحها، لوایح و مصوبات و حسابرسی به حسابهای شــهرداری اشاره کرد.
محمد سالاری - رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران
همشهری: 1398/07/08