رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران 

بدیهی است که همه گیری کووید ۱۹ از نظر جسمی و روانی به تمام زمینه های زندگی آسیب اساسی وارد کرده و عملا سبب موجی از تحولات در ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و... شده است.

امروزه در سطح جهان، تغییرات چشم گیری در نگرش به مخاطرات دیده می شود، به طوری که دیدگاه غالب از تمرکز صرف بر کاهش آسیب پذیری به افزایش تا ب آوری در مقابل بحرا ن ها تغییر پیداکرده است. تاب آوری تداوم روابط و پیوندهای درون یک سیستم را تعیین می کند و مقیاسی از توانایی این سیستم برای جذب تغییرات پارامترها و متغیرهای ثابت و متحرک و حفظ بقاست و در به حداقل رساندن تأثیرات منفیِ اتفاقاتِ بزرگ کمک کرده و ازسرگیری سریع یک حالت عملی را برای سیستم تسهیل می کند. درحالی که همین سیستم می تواند مشابه حالت قبلی یا فراتر از آن باشد. تاب آوری همه بخش ها و ملاحظات شهری را در بر می گیرد. تاب آوری نشان دهنده توانایی یک سیستم شهری در انطباق با یک رویداد خارجی است و از طرفی، به توانایی یک سیستم شهری در ابعاد زیست محیطی، کالبدی،اقتصادی و اجتماعی اشاره دارد.

در گذشته، انعطاف پذیری شهری عمدتا بیشتر به مخاطرات طبیعی مربوط می شد، اما با توجه به شرایط اضطراری همه گیری کووید ۱۹، رابطه بین تاب آوری شهری و خطر انسانی، به ویژه خطر سلامتی به عنوان یک بحران دیده می شود. امروز در دورانی به سر می بریم که شهرها در رویارویی با بحران کووید ۱۹  عملا چاره ای جز تعطیلی عملکردها و کاربری های جاذب نداشته اند و فضاهای عمومی پرجنب وجوش، اکنون عملاً خالی از جمعیت شده اند. تعاملات اجتماعی اساسا به فضای دیجیتال منتقل شده اند و پیامدهای آن درشهرهای آلوده بر عدم تحرک بدنی، پیاده روی کمتر و عدم دسترسی به مناطق تفریحی و مدت زمان استفاده و سازماندهی شهرها، تأثیرات چشم گیری داشته است.

اکنون که در حال تلاش برای مهار این پاندمی هستیم، شهرها برای حفظ یا بازگشت سریع به مطلوب در مواجهه با اختلال، بایستی عملکرد خود را تغییر دهند و سازگار کنند. یک شهر انعطا ف پذیر باعث کاهش یا حذف موقعیت های خطرناک می شود و روش هایی را برای مدیریت شرایط اضطراری و بازیابی سیستم آسیب دیده ایجاد می کند. برنامه ریزی برای هر گونه فاجعه یا وضعیت اضطراری غیرممکن است، اما اجرای یک سیستم قابل انعطاف و ساختار سازمانی به طور یکه جوامع آسیب دیده بتوانند به سرعت از این حادثه مضر بهبود یابند، قابل دست یابی است. همچنین به نظر می رسد در راستای افزایش تاب آوری در چنین شرایطی هم افزایی مقامات دولتی، تحقیقات علمی، بنگاه ها و شهروندان می تواند نقش مؤثری در افزایش مقاومت شهری داشته باشد. بنابراین ما می توانیم در نحوه برنامه ریزی، طراحی و مدیریت شهرهای خود، با اجرای برنامه هایی تجدید نظر ایجاد کنیم و در صورت وقوع بحران های مشابه دیگر، بهترین استراتژی ها برای ایجاد شهرهای مقاوم و پاسخگوتر را داشته باشیم.

مهم این است که در مورد چگونگی توسعه شهرهای پایدار، منعطف، مقاوم و قابل زندگی در برابر چنین شوک هایی تأمل کنیم. این تأمل اگر همه جانبه نگر باشد، بایستی به تقویت شهرها بر اساس تقویت فضاهای عمومی، محله محوری، ارتقای توانایی شهروندان، برنامه ریزی منعطف و... بیندیشد. بنابراین در صورتی که فضای اضافی خیابان ها به عنوان فضاهای عمومی احیا شوند و امکان رعایت فاصله فیزیکی مهیا گردد و باعث حرکت مردم از پیاده روهای پرتراکم به فضاهای ایمن با لحاظ کردن فاصله فیزیکی شود، عملا به مردم اجازه می دهد پا به بیرون بگذارند.

 از طرفی، زمین های بازی و پارک های کافی در شهرها امکان حضور را برای مردم فراهم می آورند. بنابراین توجه به وجود فضاهای باز شهری در شهرسازی می تواند به عنوان یک اصل در تاب آوری شهرها در نظرگرفته شود. همچنین افزایش دانش و مهارت در برابر درک خطر از سوی شهروندان و ارتقا و توانایی در راستای توسعه راهبرد کاهش خطر، ویژگی مهم یک شهر تاب آور است که لازمه آن آموزش همه جانبه شهروندان و ارتقای توانایی و سطح هوشمندی شهروندان در برابر بحران ها به عنوان عنصر مؤثر بر کیفیت تاب آوری برشمرده می شود.

از طرفی، تعامل دوسویه و مستقیم بین شهروندان و مسئولان شهری موجب ایجاد مشارکت می شود و هر اندازه میزان مشارکت بیشتر شود، حس تعلق آنان به شهر نیز افزایش می یابد و با رویکرد محله محوری در مدیریت بحران ها مؤثرتر واقع می شوند.

ه مچنین زیرساخت های حم لونقل عمومی مناسب در شهرها حتی با امکان بهره برداری در زمان های بحرانی و پیک و نمونه هایی از این دست، به پتانسیل پنهان شهرهای ما برای ایجاد فضاهای عمومی سالم و قابل زندگی منجر می گردد تا شهرها بتوانند در برابر بحران ها توان مقاومت پیدا کنند، یا سازگار شوند. البته در راستای تکمیل زنجیره فوق شهرها در مجموع بینش جدیدی در زمینه علم، فناوری و سیاست به دست می آورند که می تواند شهرهای ما را هوشمندتر کرده و ما را به دانش و تخصص مجهز کند تا در آینده با سایر شوک ها و بحران های جهانی با مدیریت بهتر روب هرو شویم. البته بحران ها فرصتی را در اختیار ما قرار م یدهند تا ضمن بررسی بازآفرینی تعام الت فردی و جمعی در سیستم پیچیده شهرها، مدیریت شهری به کمک برنام هریزان و طراحان اقدامات لازم را برای به حداقل رساندن تأثیرات بحران ها و افزایش مقاومت شهرها در سیاست گذاری های آینده شهرها در دستور کار خود قرار دهد.

ویژه نامه دوازدهمین جشنواره پژوهش و نوآوری در مدیریت شهری